బృహత్‍ శిలాయుగం నాటి అవశేషాలు భారతదేశంలో చాలా చోట్ల కనిపించినా, ఇటువంటి వాటికి ప్రత్యేకంగా పేరు తెచ్చుకున్నది తెలంగాణ / దక్కను ప్రాంతం. తెలంగాణ నలుమూలలా బృహత్‍ శిలా సమాధులు వేలాదిగా ఉన్నా సంఖ్యలో గానీ, ఆకర్షణలో గానీ మల్లూరు తర్వాతే వాటిని గురించి చెప్పుకోవాలి.
తెలంగాణలో అత్యంత చూడచక్కని పల్లెల్లో ‘మల్లూరు’ ఒకటి. దాని చుట్టూ ఉన్న గుట్టల మీద నుంచి చూస్తే ఈశాన్యంగా ప్రవహించే గోదావరి మనసును ఉల్లాసభరితం చేస్తుంది. ఇప్పటి దాకా ఇది చారిత్రక లక్ష్మీ నరసింహస్వామి క్షేత్రానికే ప్రసిద్ధి. కానీ మల్లూరు గుట్టల మీద ఉన్న కోట బయటి ప్రహరీగోడ వెంబడి కనిపించే వందలాది బృహత్‍ శిలా సమాధుల పైకి ఎవరి దృష్టీ మళ్ళలేదు. గుడి పూజారిని అడిగితే 456 వేల రాక్షస గుళ్ళు ఉన్నాయన్నాడు. 456 వేలు కాకపోయినా 456 అయితే ఉండి ఉంటాయి. ఇంత పెద్ద సంఖ్యలోబృహత్‍ సమాధులు, అదీ ఒకే చోట కనిపించే అత్యంత అరుదైన ప్రదేశం మల్లూరు.
బృహత్‍ శిలా నిర్మాణాలు:
చరిత్ర పూర్వ యుగానికి చెందిన ఇటువంటి ప్రాంతాలు ములుగు జిల్లా ఏటూరునాగారం చుట్టుపక్కల ఉండే అవకాశ ముందన్న సమాచారం ఓ ఇరవై ఏళ్ళ క్రితం నాకందింది. స్థానికుల సాయంతో ఇక్కడ అన్వేషణ చేద్దామనుకుంటున్న సమయంలో కొన్నాళ్ళ క్రితం పసుల బుచ్చయ్య అనే వ్యక్తి వచ్చి నన్ను కలిశాడు. ఆయన ‘నాయకపు గిరిజన’ తెగకు చెందినవాడు. తన తెగ పుట్టుపూర్వోత్తరాలు వెలికితీయాలని ఉందని చెప్పాడు. మల్లూరు గుడిని ఆయన తెగకు చెందినవారు కట్టారని, దాని మంచీచెడూ నిన్న మొన్నటి వరకూ వారే చూసేవారని చెప్పాడు. తన నాయకపు తెగకు చెందిన మరో ఐదారు మందిని మాతో బయలుదేరడానికి సిద్ధం చేశాడు. 2014 డిసెంబరు 26న వాడిగూడెం – రాజుపేట వైపు నుండి మల్లూరు గుట్ట ఎక్కాం.
గుట్ట పైభాగం భూమట్టానికి సుమారు వేయి అడుగుల ఎత్తున ఉంది. కింది నుంచి మనకు కనిపించినట్లుగా గుట్టపైకి నేరుగా ఎక్కడం కుదిరేది కాదనిపించింది. మాతో వచ్చిన మిత్రులు సావ్లం సత్తయ్య, ఆక తిరుపతి, శెగ్గం పుల్లయ్యలు మాకు గుడ్డెలుగుగుట్ట, కోటగుట్టల మధ్య నుంచి పైకి దారి చూపారు. నిజం చెప్పాలంటే మేం ఒక కచ్చా తోవన వెళ్ళాం. బహుశా 1950ల్లో ఈ గుట్టలున్న అడవినుంచి వెదురు బొంగులను కాగితం మిల్లులకు లారీల ద్వారా చేరవేయడానికి చేసిన దారి అది.
గుట్టకింది భాగమయిన వాడిగూడెం కుంట నుంచి 10 నిమిషాలు నడిచామో లేదో కోటగోడల వెలుపల బ•హత్‍ శిలా సమాధులు ఎక్కడపడితే అక్కడ వెదజల్లినట్లుగా చాలా కనిపించాయి. ఒక్కచోటనే ఇన్నా!? నోటంట మాట రాలేదు. అక్కడ 72 సమాధులున్నట్లు పుల్లయ్య చెప్పాడు. అవి కోట నిర్మాణం పనులు జరిగేటప్పుడు మరణించినవారివని చెప్పాడు.
పుల్లయ్య మల్లూరు లక్ష్మీనరసింహస్వామి గుళ్ళో వంశపారంపర్యంగా పనిచేస్తున్న చిరు ఉద్యోగి. ఈ 72 సంఖ్యకూ, ఆయన తెగకూ ఒక విశేష సంబంధం ఉంది. క్రీ.శ. 13, 14 శతాబ్దాలనాటి కాకతీయ సామ్రాజ్యంలో 72 మంది పద్మనాయకులు (ఆయన తెగ) మాండలిక అధికారులుగా ఉండేవారని చరిత్ర చెబుతున్నది. వారు తమ తెగకు చెందినవారని, వారి సంఖ్యను సూచించే సంఖ్యలోనే ఇక్కడ సమాధులున్నాయని పుల్లయ్య భావన. కాని నిజానికి పుల్లయ్య చెప్పినదానికంటే ఎక్కువ సంఖ్యలో సమాధులున్నాయి అక్కడ. లారీలకోసం కచ్చాతోవ వేసేటప్పుడు చాలా సమాధులు ధ్వంసమయ్యాయి.
బృహత్‍ శిలా నిర్మాణాల రూపం
పొలాల్లో కాపలాకు, విశ్రమించడానికి రైతులు వేసుకునే మంచెల అంత ఎత్తులో కాకుండా వాటి ఎత్తు తగ్గిస్తే ఎలా ఉంటాయో అలా ఈ బ•హత్‍ శిలా నిర్మాణాలు కనిపిస్తాయి. ఇవి రకరకాల పరిమాణాల్లో ఉన్నాయి. ఎక్కువభాగం సుమారుగా 2 మీ. వెడల్పు, 3 మీ. పొడవుతో, ఒక మీటర్‍ ఎత్తులో ఉన్నాయి. 3 గోడలుగా 3 వైపులనుంచి పెట్టిన రాళ్ళపై మూతగా పెట్టిన రాయి కొలత సుమారు 3.5×2.5 మీటర్లున్నది. ఒక్కో శిల ఒక్కో వైపు గోడగా ఉంది. ఆ మంచెలాంటి నిర్మాణానికి ముందు భాగం నుండి లోపలికి వెళ్ళడానికి ఒకటిన్నర అడుగుల దూరం దారి విడిచి రెండు శిలలను ఒకదాని సూటిగా మరొకదాన్ని నిలబెట్టారు. ఇవన్నీ ఏకశిలలే. ప్రతి కట్టడం లోపల సుమారు 2 మీ. × 1/4 మీ. × 1/4 మీ. కొలతలతో తొట్టెలాంటి నిర్మాణాలున్నాయి. వీటిని చాలామటుకు సిమెంటు రంగులో ఉన్న గట్టి రాయిని తొలిచి ఏర్పాటు చేశారు. ఈ రకం రాళ్ళు ఇక్కడి పరిసరాల్లో కనిపించకపోవడంతో వీటిని చాలా దూరం నుంచి తెచ్చి ఉండవచ్చనిపించింది. నిజమే… ఇవి శాస్త్రీయంగా కడప రాయి అనే ప్రత్యేక తరగతికి చెందిన రాళ్ళు. కొన్ని తొట్టెలను ఒకదాని పైన మరొకటి చెక్కినారు. కొన్ని చోట్ల నేలమీద పరిచిన శిలల్లోనే తొట్టెలు తొలిచారు. ఆ తొట్టెల్లో చనిపోయిన వ్యక్తుల అస్థికలు ఉంచేవారని కొందరు, వాటిని చనిపోయిన పెద్దలకు పిండ తర్పణాలు సమర్పించడానికై ఉపయోగించేవారని కొందరు భావిస్తారు. ఇప్పటికీ మన పూర్వీకుల సమాధులవద్ద ఆకుచిప్పల్లో నీళ్ళుంచే ఆచారం ఉంది కదా! చనిపోయిన వ్యక్తి బతికున్నకాలంలో మద్యపాన ప్రియుడయితే ఆ చిప్పల్లో సారా కూడా పోస్తుంటారు.
బృహత్‍ శిలా నిర్మాణాల్లో ఆశ్చర్యకరంగా నేలమీద రోలు గుంటలు కూడా కనిపించాయి. చనిపోయిన వ్యక్తి ఆహార ధాన్యాలను దంచుకోవడానికి చేసిన ఏర్పాటు ఇది అని కొందరు చెప్పినప్పటికీ ఆ రోలు గుంటలు పుల్లి సాయంతో బర్మాను తిప్పి సంబంధిత సమాధి రాళ్ళను పైకి లేపే సందర్భంలో ఏర్పడినవేమో! బృహత్‍ శిలా యుగంలో ఎవరయినా చనిపోతే, వారు బతికున్నప్పుడు ఉపయోగించిన వంట పాత్రలు, సామాన్లు, ఆయుధాలు వారి సమాధిలో ఉంచడం ఆచారంగా ఉండేది. ఇది వారి ఆత్మల కోసం చేసిన ఏర్పాటు (పునర్జన్మను నమ్మేవారు కనుక).
ఈ బృహత్‍ శిలా నిర్మాణానికి చుట్టూ కేంద్ర నిర్మాణం నుంచి 5 మీటర్ల దూరం వరకు నున్నగా మలిచిన గజం ఎత్తు శిలలను వలయాకారంలో నిలబెట్టారు. సమాధి నిర్మాణానికి, దాని చుట్టూ వలయాకారంలో నిలిపిన శిలలకు మధ్య ఖాళీ ప్రదేశాన్ని రాళ్ళతో లేదా ప్రత్యేకంగా తయారుచేసిన మెత్తటి బురదలాంటి పదార్థంతో లేదా మ•దువైన శిలలతో నింపారు. మొత్తంగా చెప్పాలంటే – ఇదంతా చనిపోయిన వ్యక్తికి శాశ్వత నివాసంగా చేసిన ఏర్పాటు. ఎంత శాశ్వతంగా అంటే కనీసం 2500 ఏళ్ళ నుండి ప్రకృతి బీభత్సాలకు తట్టుకుని ఈ నిర్మాణ సంస్కృతి క్షేమంగా నిలబడింది.
కాలక్రమం:
ఇటీవలి కాలం వరకు భారతదేశంలో ఇనుప యుగం అంటే క్రీ.పూ. 1000కి, క్రీ.శ. 200 సంవత్సరాలకు మధ్య కాలపుదని చరిత్రకారులు లెక్కించేవారు. అయితే హైదరాబాద్‍ కేంద్రీయ విశ్వవిద్యాలయంలో ఉన్న బ•హత్‍ శిలా నిర్మాణాలపై ఆచార్య కె.పి.రావు నాయకత్వంలో జరిపిన పరిశోధనల్లో బ•హత్‍ శిలా సమాధుల సంస్కృతి తెలంగాణలో క్రీ.పూ. 2 వేల ఏళ్ళనాటి నుంచే ఉందని తేలింది. అయితే మల్లూరు నిర్మాణాల్లో ఉపయోగించిన శిలల సైజు, ప్రాచీనతను చూస్తే, అవి హైదరాబాద్‍ కేంద్రీయ విశ్వవిద్యాలయంలో లభించిన వాటికంటే పూర్వ కాలానికి చెందినవిగా కనిపిస్తున్నాయి. వీటిపై ప్రయోగశాలల్లో పరీక్షలు జరిపేవరకు మల్లూరు నిర్మాణాలు కనీసం 4200 ఏళ్ళనాటివని అనుకోవచ్చు. సమాధులలోపలి భాగంలో దొరికిన కుండ పెంకులు చూస్తే మాత్రం మల్లూరు బృహత్‍ శిలా యుగ సంస్కృతి దాదాపు 3 వేల ఏళ్ళనాటిదనిపిస్తుంది. మల్లూరు కోటగోడలు ఉత్తర-దక్షిణ దిశల్లో రెండు కి.మీ. మేర విస్తరించాయి. కోట ప్రహరీ గోడ ద్వారం ఈశాన్యంలో ఉంది. ద్వార బంధం పై కప్పు (లింటెల్‍)ను రెండు దశాబ్దాల క్రితం గుర్తు తెలియని వ్యక్తులు కూలగొట్టారట. దీనివల్ల ద్వార బంధం మీద గానీ, కోట గోడల మీద గానీ రాజ చిహ్నాలేవీ లేకుండా పోయి అవి ఏ కాలంలో నిర్మించబడ్డాయో తెలియరాలేదు. కోట పడమటి వైపు లోయ చాలా ఏటవాలుగా కిందికి దిగిపోయి శత్రువులెవరూ పైకి ఎక్కి కోట గోడలకు చేరుకోలేకుండా ఉంది. అయినా ఏటవాలు అంత ఎక్కువగా లేనిచోట పైకి ఎగబ్రాకడానికి వీలు లేకుండా గోడలు కట్టేశారు. దీర్ఘ చతురస్రాకారంగా ఉండే మల్లూరు కోట మూడు భాగాలుగా ఉంది. కాబట్టి స్థానికులు వీటిని ‘‘మూడు కోటలు’’ అంటారు. వీటిలో ఒక భాగం నుంచి మరొక భాగానికి పోవడానికి రెండడుగుల వెడల్పు ఉండే ద్వారాలున్నాయి. ఈశాన్య దిశగా ఉన్న కోట ద్వారాన్ని దాటి మరో కోటలోకి పోతున్నకొద్దీ, దాటి వచ్చిన దానికంటే తర్వాతది పెద్దదిగా కనిపిస్తుంది. ఉత్తరపు కోట భాగం రాజు అంతఃపుర పరివారం, కులీనుల కోసం కట్టినదిగా కన్పించగా, మధ్యలో ఉండే కోట సిపాయిలు, పదాతి దళాలకోసం, దక్షిణపు కోట భాగం సాధారణ పౌరులకోసం ఉద్దేశించినట్లు కనిపిస్తుంది. ఉత్తర భాగంలో దీర్ఘచతురస్రాకారంగా ఉండే బావులున్నాయి. ఇవి వేసవిలో నీటికోసం సిద్ధం చేసినవి అయి ఉంటాయి. ఉత్తరపు కోటగోడకు ఇరువైపుల వేదికలాంటి గద్దెలున్నాయి. అవి రాజుకానీ, దళాధిపతులుకానీ వాటి మీద నిలబడి ఆదేశాలు జారీ చేయడానికి ఉద్దేశించినవి అయి ఉండవచ్చు లేదా ఏదేని ఇతర నిర్మాణంలో భాగం కావచ్చు.
కోటగోడ వెలుపల పడమటి భాగంలో అసంఖ్యాకంగా ఉన్న బృహత్‍ శిలా నిర్మాణాలు ఉత్తర గోడ దగ్గర ఉన్నవాటికంటే ఆకర్షణీయంగా ఉన్నాయి. ఈ సమాధులకు వాడిన రాతి పలకలు అన్నీ అక్కడ చుట్టుపక్కల దొరినవే. కోట పడమటిగోడకు కొంత దూరంలో ఆనాటి మానవులు ఏర్పాటు చేసుకున్నవి రెండు కుంటలున్నాయి. అయితే అవి ఇప్పుడు నీళ్ళు లేక ఎండిపోయి కనిపిస్తున్నాయి. వర్షాకాలంలో నిండుతాయేమో! చింత, ఉసిరి, శతావరి మొదలైన చెట్లు ఆ కుంటలచుట్టూ దట్టంగా ఉన్నాయి. ఇవన్నీ ఒకప్పుడు అక్కడ ప్రజలు నివసించినట్లు తెలిపే గట్టి ఆధారాలు.
చివరగా అయినా ముఖ్యంగా చెప్పుకోవాల్సిన దృశ్యం – మల్లూరు కోట ఎక్కి ఈశాన్యం దిక్కు చూస్తే… రెండు కి.మీ. మేర వ్యాపించిన గులాబీ రంగు ఇసుక తిన్నెల మధ్యనుంచి నీలం రంగు పులుముకుని గుంభనంగా ప్రవహించే గోదావరి, పిల్లగాలులకు తలలూపుతూ దాన్ని చుట్టుముట్టిన పంటపొలాలు – కళ్ళకు విందు చేస్తూ కనిపిస్తాయి. ఈ మల్లూరు బృహత్‍ శిలా నిర్మాణాలు, ఇక్కడి కోట అరుదయినవి, అపురూపమైనవి. ఇవి మన వారసత్వ సంపద, మన చారిత్రక, సాంస్కృతిక పరిణామాలకు నిదర్శనాలు. తర్వాతి తరాల కోసం వీటిని పునరుజ్జీవింపచేయాలి, మరింత సజీవంగా మన పిల్లలకు అందించాలి. భారత పురావస్తుశాఖ, తెలంగాణ ప్రభుత్వం గట్టిగా తలచుకుంటే ఈ ప్రాంతాన్ని అద్భుతమైన బృహత్‍ శిలా ఉద్యానవనంగా తీర్చిదిద్దవచ్చు. వాడిగూడెం వైపున్న మల్లూరు గుట్ట పాదంలో కన్పించే చెరువులు, జలపాతం, మద్ది రామక్క, ఎర్రమ్మ దేవతలు ఆసక్తికరమైన అదనపు ఆకర్షణలు.
- ద్యావనపల్లి సత్యనారాయణ,
ఎ : 94909 57078