అనగనగా ఓ నేతన్న. చేనేత తనకు ఉపాధి మాత్రమే కాదు ఉత్సాహం కూడా. ఆ పనిలో ఏదో కొత్తదనం చూపించాలనే ప్రయత్నం. కొత్త రూపాన్ని తీర్చిదిద్దాలనే తాపత్రయం. ఎవరు ఎగతాళిగా నవ్వినా, కోపగించుకున్నా ఆ తపన ఆగలేదు. కొన్నాళ్లకు తను అనుకున్న వైవిధ్యాన్ని సాధించాడు. వెక్కిరించిన మాటలు తీరు మార్చుకున్నాయి.
అపవాదులు కాస్తా అభినందనలయ్యాయి. ఒకరి తర్వాత మరొకరు ఊరు ఊరంతా, తన తోవలోనే నేత మొదలుపెట్టారు. ఒక్కడి ప్రయత్నం ఆ ఊరి ప్రత్యేకతగా మారింది. ఇకనుంచి ఆ ఊరు, అక్కడి చేనేత రెండూ అభిన్నమైపోయాయి. ఇలాంటి చరిత్రలు, కథలు మనం వినే ఉండి ఉంటాం. కానీ ఇప్పుడు దానికో కొనసాగింపు వచ్చింది.
ఒక ప్రాంతానికే ప్రత్యేకమైన వ్యవసాయ లేదా పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు, ఆహారం, పానీయాలు, హస్తకళలకు జాగ్రఫికల్ ఇండికేషన్ అందించడం ద్వారా వాటికి అంతర్జాతీయ గుర్తింపు వచ్చే అవకాశం కలుగుతున్నది. ఒక ఉత్పత్తికి జాగ్రఫికల్ ఇండికేషన్ ట్యాగ్ రావడం అంటే మామూలు మాటలు కాదు. కచ్చితమైన వివరాలు అందించాలి, అధికారుల ప్రతి సందేహాన్నీ సమాధాన పరచాలి, అవసరమైతే కోర్టులో సైతం నిరూపించుకోగలగాలి!
ఇలాంటి కఠినమైన పరీక్షలన్నీ దాటి ఏండ్ల తరబడి నిరీక్షించిన తర్వాతే +× గుర్తింపు వస్తుంది. ఇప్పటివరకూ తెలంగాణలోని 17 వస్తువులకు అలాంటి గుర్తింపు వచ్చింది. 2022లో ఈ ట్యాగ్ అందుకున్న తాండూరు కంది పప్పు, ఈ ఏడాది జీఐ సర్టిఫికెట్ అందుకున్న హైదరాబాద్ లక్కగాజులను తల్చుకుంటూ• +× కథాకమామిషును గుర్తుచేసుకునే ప్రయత్నమిది!
ఒక ప్రాంతానికే ఉనికిగా మారి, స్థానికులకు గర్వకారణ మయ్యే ఓ ఉత్పత్తిపట్ల అంతులేని అనుబంధం ఉంటుంది. ఆ గుర్తింపునకు స్పష్టత ఉండటం న్యాయమే! ఇంతలో ఎవరో ఒకరు వచ్చి… ఆ ఉత్పత్తిని అనుకరించడం మొదలుపెడితే.. అదే పేరుతో, అదే నాణ్యతతో… వీలైతే తక్కువ ధరతో దశాబ్దాల శ్రమను కబ్జా చేస్తే! ఇలాంటి చర్యలను అడ్డుకోవాలనే ప్రయత్నం చాలాఏండ్లుగా జరుగుతున్నది. మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం తర్వాత ఇంగ్లండ్, ఫ్రాన్స్, అమెరికా – మిత్ర రాజ్యాలకు జర్మనీకి మధ్య జరిగిన శాంతి ఒప్పందంలో భాగంగా.. ఫ్రాన్స్లో ఉత్పత్తి చేసే షాంపేన్ను అదే పేరుతో జర్మనీలో ఉత్పత్తి చేయడాన్ని నిషేధించారు. 1994లో ప్రపంచ వాణిజ్య సంస్థ (WTO) మేధాహక్కుల ఒప్పందంలో GI గురించి ప్రస్తావించింది. సభ్య దేశాల ప్రభుత్వాలన్నీ కూడా ఈ తరహా ఉత్పత్తులను గుర్తించడమే కాకుండా, ఆ ఉత్పత్తి మీద స్థానికుల హక్కులను కాపాడేందుకు తగిన చర్యలు తీసుకోవాలని పిలుపునిచ్చింది. మన దేశంలో Geographical Indications of Goods (Registration and Protection) చట్టం కింద ఈ గుర్తింపు అందిస్తున్నారు.
మొదటి గుర్తింపు!
మనదేశంలో ఇప్పటివరకూ 600కు పైగా ఉత్పత్తులకు జాగ్రఫికల్ ఇండికేషన్ లభించింది. 2004లో డార్జిలింగ్ టీ, GI పొందిన తొలి
ఉత్పత్తిగా చరిత్ర స•ష్టించింది. దాదాపు రెండు వందల సంవత్సరాల క్రితం, డార్జిలింగ్లో మొదలైన తేయాకు పెంపకం నిజంగా ఓ ఆసక్తికరమైన చరిత్ర. ఇక్కడి వైవిధ్యమైన వాతావరణం, డార్జిలింగ్ టీకి అనూహ్యమైన రుచిని అందించింది. డార్జిలింగ్ టీ తర్వాత మన దేశంలో జీఐ గుర్తింపు పొందిన ఉత్పత్తి అరన్ముల అద్దం. కేరళలోని ఓ చిన్న ఊళ్లోని పార్థసారథి ఆలయంలో మొదలైన సంప్రదాయమే ఈ అరన్ముల. ఓ మిశ్రమలోహంతో అద్దాన్ని తయారుచేయడం దీని విశేషం. ఆ లోహం ఏమిటన్నది ఇప్పటికీ రహస్యమే! ఇక దేశంలోనే మూడో జీఐ గుర్తింపు అందుకున్న ఘనత పోచంపల్లి ఇక్కత్దే! రెండు వందల ఏండ్లుగా.. ఈ ప్రాంతానికే కాకుండా, తెలంగాణకే గర్వకారణంగా ఉన్న ఈ నేత జీఐ గుర్తింపుతో మరోసారి వార్తల్లోకి ఎక్కింది. పోచంపల్లి ఇక్కత్ లోగోకి సైతం ప్రత్యేకమైన GI లభించడం విశేషం!

తాండూరు కందిపప్పు
నిస్సందేహంగా కందిపప్పు మనకు ఇష్టమైన ఆహార పదార్థాల్లో ముఖ్యమైంది. అన్నమైనా, రొట్టెలతో తినాలనుకున్నా.. శాకాహారులైనా, మాంసాహారులైనా.. కందిపప్పును ఇష్టపడనివారు అరుదు. అలాగని ఇదేదో అరువు తెచ్చుకున్న ఆహారం కాదు. స్వచ్ఛమైన భారతీయ ఉత్పత్తి. దాదాపు మూడున్నర వేల సంవత్సరాల కిందటే మన ఉపఖండంలో దీన్ని సాగుచేసిన ఆధారాలు ఉన్నాయి. మనదేశంతో సాగే వ్యాపారంలో వీటిది కూడా ముఖ్యపాత్రే. ఇప్పటికీ ప్రపంచంలో అత్యధిక కంది దిగుబడి మనదే! అలాంటి కందులలో రకాలను ఎంచేటప్పుడు తాండూరు పప్పును ఎవ్వరూ మర్చిపోలేరు. ఏటికేడు మనం పండిస్తున్న ఆహార ఉత్పత్తుల రుచి తగ్గిపోతున్నదనీ, అవి ఎక్కువ కాలం నిల్వ ఉండటం లేదనీ వింటున్నాం, అంటున్నాం. కానీ తాండూరు పప్పు తీరే వేరు. మిగతా కందిపప్పులతో పోలిస్తే తాండూరు పప్పు త్వరగా ఉడుకుతుంది. ఎక్కువ రోజులు నిల్వ ఉంటుంది. అన్నింటికీ మించి… దీని రుచి కూడా చాలా భిన్నంగా, గుర్తుండిపోయేలా ఉంటుంది. అందుకే తాండూరు పప్పు అలవాటైనవారు దాన్నే కోరుకుంటారు. ప్రత్యేకమైన రుచి, సువాసనల వల్ల ఖండాంతరాల నుంచి కూడా తాండూరు పప్పును భారీగా కొనుగోలు చేస్తునారు.
ఈ నేలకే ప్రత్యేకత!

రంగు, రుచి, సువాసనల్లో తాండూరు పప్పు తిరుగులేదు కదా అని దాన్ని ఎక్కడ పడితే అక్కడ పండిద్దాం అనుకుంటే కుదరదు. కొన్ని వందల సంవత్సరాలుగా, ఈ ప్రత్యేకత తాండూరు పరిసరాలకే పరిమితం అవ్వడానికి కారణం.. అక్కడి వైవిధ్యమే. ఇక్కడ ఉండే లోతైన నల్లమట్టి… చేను ద•ఢంగా ఎదిగేందుకు సాయపడుతుంది. ఆ మట్టిలో ఉండే అట్టపులిగేట్ అలాగే సున్నపురాయి నిల్వలు.. కందిపప్పు మరింత పోషకంగా ఉండేందుకు తోడ్పడ తాయని పరిశోధకులు తేల్చారు. ఒక్క మాటలో చెప్పాలంటే డార్జిలింగ్ టీ, ఎర్ర చందనం పెంపకం వెనుక… అక్కడి వాతావరణ వైవిధ్యం ఎంత ప్రభావం చూపిస్తాయో, అంతే ప్రత్యేకత ఇక్కడి నేలకు ఉంది. బహుశా ఈ కారణంగానే తాండూరు కందిపప్పులో 22-24 శాతం ప్రొటీన్లు ఉంటాయి. మిగతా పప్పుధాన్యాలతో పోలిస్తే ఇది ఏకంగా మూడు రెట్లు అధికం. ప్రస్తుతానికి తాండూరు పప్పును 2.7లక్షల హెక్లార్లలో పండిస్తున్నారని అంచనా. వీటిలో వికారాబాద్, నారాయణపేట, సంగారెడ్డి, ఆదిలాబాద్ జిల్లాలది సింహభాగం. ఈ నాలుగు జిల్లాల్లోనే దాదాపు 1.74 లక్షల హెక్టార్లలో తాండూరు పప్పు సాగు చేస్తున్నారని లెక్కలు చెబుతున్నాయి. చాలామంది రైతులు ఇప్పటికీ దీన్ని వర్షాధారంగా పండించడం మరో విశేషం. బోర్లు వేసుకోలేనివారు, పంటకాలువలకు దూరంగా ఉన్న పొలాల రైతులు కూడా.. ప్రక•తి సాయంతో జనం ఆకలిని తీర్చగలుగుతున్నారు.
రైతన్నకు మంచిరోజు
తెలంగాణలో దాదాపు 63.5 వేల కుటుంబాలు తాండూరు పప్పు సాగు మీద ఆధారపడి ఉన్నాయని ఓ అంచనా. ఇందులో కేవలం రైతులు మాత్రమే కాదు, వ్యవసాయ కూలీల నుంచి వ్యాపారుల వరకు అందరి సంఖ్యా ఇమిడి ఉంది. ఏటా 4.75 లక్షల క్వింటాళ్ల పంట ఇది. అయినా మరెన్నో రెట్ల వ•ద్ధికి అవకాశం ఉంది. ఆ పరిస్థితికి భౌగోళిక గుర్తింపు కూడా కొంతవరకు సాయపడనుంది. ఒక స్థానిక సంస్థ, ప్రొఫెసర్ జయశంకర్ వ్యవసాయ విశ్వవిద్యాలయంతో కలిసి చేసిన ప్రయత్నం ఫలితంగా ఈ గుర్తింపు దక్కింది. దీనికోసం విశ్వవిద్యాలయ శాస్త్రవేత్తలు తాండూరు కందికి సంబంధించిన సూక్ష్మమైన వివరాలతో ఒక నివేదిక పంపారు. ఆ నివేదికను క్షుణ్నంగా శల్యపరీక్ష చేసిన తర్వాత కూడా మరిన్ని వివరాలు తెలుసుకునేందుకు భారత ప్రభుత్వ అధికారులు తాండూరు ప్రాంతంలో పర్యటించారు. ఇక్కడి రైతులతో, వ్యవసాయ శాస్త్రవేత్తలతో మాట్లాడి.. తాండూరు పప్పు నాణ్యతను, అది పెరిగే ప్రత్యేక పరిస్థితులను పరిశీలించి త•ప్తి చెందిన తర్వాతే జీఐ అవకాశాన్ని ప్రకటించారు. ఈ ప్రకటనతో పక్రియ ముగిసినట్టు కాదు. ప్రకటన వెలువడిన ఓ నాలుగు నెలల వ్యవధిలో ఎవరన్నా తమ అభ్యంతరాలు చెబుతూ, పక్రియకు అడ్డుపడవచ్చు. ఈ అంచెలన్నీ దాటుకుని తాండూరు పప్పు GI హోదా అందుకుంది.

విలువ పెరుగుతుంది
ఒక వస్తువు లేదా ఉత్పత్తికి భౌగోళిక గుర్తింపు వచ్చినప్పుడు.. దాని గురించి ప్రపంచవ్యాప్తంగా చర్చ జరుగుతుంది. ప్రత్యేకత సంతరించు కుంటుంది. ఆ ఉత్పత్తి మీద జీఐ గుర్తింపు ముద్రించి నప్పుడు, దాన్ని స్కాన్ చేసే వినియోగదారులకు ఆ ప్రత్యేకత తెలుస్తుంది. తాండూరు పప్పు విషయంలో కూడా అదే జరిగింది. ఈ దినుసుకు జీఐ గుర్తింపు వచ్చిన కొద్దిరోజులకే, కొందరు రైతులు 30 శాతం అధిక మార్కెట్ రేట్లకు అమ్ముకున్న సందర్భాలు ఉన్నాయి. కాకపోతే దాని గురించి అవగాహన ఉండాలి. ఈ కంది పప్పును 25 ఎకరాలు, 40 ఎకరాల్లో పండిస్తున్న వారికే జీఐ గుర్తింపును లాభసాటిగా ఎలా వినియోగించుకోవాలో తెలియని సందర్భాలు ఉన్నాయి. ఇక చిన్నకారు రైతుల గురించి చెప్పేదే ముంది. అందుకే చాలా కొద్దిమంది మాత్రమే… తమ పేరును జీఐ హక్కు కోసం రిజిస్టర్ చేసుకున్నారు. ఈ సంఖ్య పెరగాలి.
కీర్తికి భద్రత!
ప్రపంచ వాణిజ్య సంస్థలోని భాగస్వామ్య దేశాల మధ్య జరిగిన TRIPS అనే ఒప్పందంలో భాగంగా ఒక ప్రత్యేక ప్రాంతంలో ఉత్పత్తి అయ్యే వస్తువులకు భౌగోళిక గుర్తింపు ఇవ్వాలనే సూచన జరిగింది. ఇందులో భాగంగా సభ్యదేశాలన్నీ GI హక్కును కాపాడేందుకు తగిన చట్టాలు కూడా రూపొందించాలి. ఈ నిబంధనను అనుసరించి మనదేశంలో కూడా 2003 నుంచి Geographical Indications చట్టం అమలులోకి వచ్చింది. దిల్లీలో ఉన్న కాపీరైట్ కార్యాలయం లేదా ముంబయిలోని ఇండస్ట్రియల్ ప్రాపర్టీ కార్యాలయాల్లో భౌగోళిక గుర్తింపు కోసం దరఖాస్తు చేసుకోవచ్చు. కచ్చితమైన ఆధారాలు లేని దరఖాస్తులు, ఇతరుల భావోద్వేగాలను రెచ్చగొట్టేలా ఉండే వస్తువులు, అశ్లీలంగా తోచే ఉత్పత్తులు, అన్ని చోట్లా వినిపించే పేర్లతో ఉన్న పదార్థాలను నిర్దంద్వంగా తిరస్కరిస్తారు.
ఒకసారి భౌగోళిక గుర్తింపు దక్కాక, దాన్ని ప్రతి పదేండ్లకు ఓసారి పునరుద్ధించుకోవాల్సి ఉంటుంది. జీఐ గుర్తింపు పొందిన ఉత్పత్తిదారులు, ఆ పేరుతో మరొకరు వ్యాపారం చేయకుండా అడ్డుకోవచ్చు. ఎవరన్నా అలా చేస్తే నష్ట పరిహారం కోసం దావా వేయవచ్చు. అంతేకాదు ఎవరన్నా అనుమతి లేకుండానే ఒక భౌగోళిక గుర్తింపు ఉన్న ఉత్పత్తిని అదే పేరుతో రూపొందించడానికో, దాని నకిలీని తయారు చేయడానికో ప్రయత్నిస్తే కారాగార శిక్షతోపాటుగా జరిమానాకు కూడా సిద్ధపడాల్సి ఉంటుంది. కేవలం మనదేశంలోనే కాదు, ప్రపంచ వాణిజ్య సంస్థలో భాగస్వాములుగా ఉన్న దేశాలు, తమ దగ్గర భౌగోళిక గుర్తింపు పొందిన ఉత్పత్తులను సంరక్షించేందుకు ఇలాంటి చట్టాలెన్నో చేశాయి.

మనకు ఇన్నేసి భౌగోళిక గుర్తింపులు లభించిన వాస్తవం సంతోషం కలిగించేదే అయినా.. ఇప్పటికీ ఈ GI ప్రత్యేకత గురించి చాలామందికి తెలియకపోవడం, స్పందించాల్సిన విషయం. చాలామంది ట్రేడ్ మార్కులు, పేటెంట్ హక్కులాంటి ఒకానొక ప్రత్యేకతగానే దీన్ని భావిస్తారు. నిజానికి ఒక ఉత్పత్తికి GI గుర్తింపు వచ్చాక, ప్రపంచవ్యాప్తంగా దానికి గిరాకీ ఏర్పడుతుంది. దేశంలో ఉన్న GI ఉత్పత్తులను ప్రోత్సహించేందుకు భారత ప్రభుత్వం చొరవ తీసుకుంటుంది. వ్యవసాయ, చేనేత, హస్తకళ… ఇలా వేర్వేరు శాఖలు భౌగోళిక గుర్తింపు ఉన్న ఉత్పత్తిదారులకు పెద్దపీట వేస్తాయి. అంతర్జాతీయ వాణిజ్య ప్రదర్శనలకు అవకాశం, ఎగుమతులలో రాయితీలు లాంటివి గమనించుకుంటూ ఉండాలి. ఉదాహరణకు భారత రాయబార శాఖ బెల్జియంలో, GI గుర్తింపు ఉన్న మామిడిపండ్లతో ఒక ప్రదర్శన ఏర్పాటుచేసింది. ఇక లాభాలకు అతీతంగా +Geographical Indication అనే గుర్తింపు రావడమే ఒక విశేషం. శతాబ్దాలుగా ఓ ప్రాంత ప్రజలు తాము అంటి పెట్టుకుని ఉన్న జీవనవిధానానికి సత్కారం. అక్కడి సంస్క•తిని, ప్రజల నిబద్ధతను, ఉత్పత్తి నాణ్యతను గౌరవించుకోవడం. అందుకే మన చుట్టూ ఉన్న మరిన్ని స్థానిక ఉత్పత్తులకు భౌగోళిక గుర్తింపు తెచ్చుకునే ప్రయత్నం చేయాలి. వాడవాడలా వైవిధ్యమున్న తెలంగాణ, GI సంఖ్యలోనూ దేశంలోనే అగ్రగామి కావాలి. ఇది అత్యాశ కాదు. అవగాహనతో సాధ్యమే!
హైదరాబాద్కు రెండు
ప్రతిష్ఠాత్మక భౌగోళిక గుర్తింపు పొందిన ఉత్పత్తుల జాబితాలో మన హైదరాబాద్ ఠీవిగా ఉంది. రెండు GI గుర్తింపులను అందుకుంది. మరెన్నిటికో సిద్ధంగా ఉంది. ఒక పదిహేనేండ్ల క్రితమే హైదరాబాదీ హలీంకు ప్రత్యేక గుర్తింపు వచ్చింది. హలీం ఇక్కడ ఆవిర్భవించిన వంటకం కాకపోయినా స్థానిక దినుసులు, రుచులను జోడించి దాన్ని తీర్చిదిద్దిన విధానం ప్రపంచవ్యాప్తంగా గుర్తింపు తెచ్చుకుంది. రంజాన్ మాసంలో ఉపవాసం ఉండేవారికి ఇది మరుసటి రోజంతా సత్తువగా గడిపే శక్తిని అందిస్తుంది. మాంసం, గోధుమ, మసాలా దినుసులతో… బట్టీల మీద గంటల తరబడి శ్రద్ధగా ఉడికించే ఈ హలీం రుచి కోసం ఇతర ప్రాంతాల నుంచి కూడా హైదరాబాదుకు వస్తారంటే ఆశ్చర్యపడాల్సిన అవసరం లేదు. ఇక కుతుబ్షాహీల కాలంనాటి లక్కగాజులకు ఈ ఏడాదే భౌగోళిక గుర్తింపు లభించింది. నిజాం కాలం నాటి లాడ్బజార్కే ప్రత్యేకమైన ఈ లక్కగాజులకు అధికారిక +× ట్యాగ్ కోసం ఏకంగా రెండేండ్లు వేచి చూడాల్సి వచ్చింది. 500 సంవత్సరాల చరిత్ర ఉన్న ఈ లక్కగాజుల తయారీ ఎటునుంచి వచ్చిందో కచ్చితంగా చెప్పలేక పోయినా.. దేశవిదేశ యాత్రికులు హైదరాబాద్ వచ్చినప్పుడు తిరిగి తీసుకువెళ్లే గుర్తుగా మాత్రం ఉండేవి. ఒకప్పుడు వజ్రాలు తాపిన లక్కగాజులకు ఇప్పుడు రంగురాళ్లు అంటించినా, వాటి కాంతులు తగ్గలేదు.

రాష్ట్రానికి తలమానికంగా
- పోచంపల్లి ఇక్కత్, తాండూరు కందిపప్పు, లక్కగాజులు, హలీం గురించి చెప్పుకొన్నాం. ఇవే కాకుండా.. తెలంగాణ నుంచి మరో 14 ఉత్పత్తులు భౌగోళిక గుర్తింపును పొందడం విశేషం.
- వెండికే వన్నె తెచ్చే కరీంనగర్ ఫిలిగ్రీ (వెండి వస్తువులు)
- అందంలోను, ఆకర్షణలోను గద్వాల సంస్థానపు రాజసానికి దీటుగా నిలిచే గద్వాల చీరలు.
- పొనికి చెక్కతో, సహజమైన రంగులతో తయారుచేసే నిర్మల్ బొమ్మలు.
- పురాణేతిహాసాలను కండ్లకు కట్టే.. చేర్యాల నకాశి కళ.
- అడవుల నుంచి సేకరించిన మేలుజాతి టేకుతో రూపొందించే నిర్మల్ ఫర్నిచర్.
- నాలుగు వందల ఏండ్లుగా మన్నికకూ, వైవిధ్యమైన డిజైన్లకు ప్రసిద్ధి చెందిన నారాయణపేట చీరలు.
- రుమాలుకే ప్రత్యేకత తీసుకువచ్చి, విదేశీయులు సైతం మెచ్చుకునే పుట్టపాక తేలియా రుమాలు.
- జీవన సౌందర్యానికి ప్రతీక అయిన గొల్లభామలను చీర మీద నేసే సిద్దిపేట చీరలు.
- మైనపు పోతతో ఏ బొమ్మకా బొమ్మను ప్రత్యేకంగా తీర్చిదిద్దే ఆదిలాబాద్ డోక్రా ఇత్తడి బొమ్మలు.
- మొగల్ రాజుల కాలంలో ఆరంభమై ఇప్పటికీ అదే ప్రత్యేకతను నిలబెట్టుకుంటున్న వరంగల్ డురీలు.
- చెక్క మీద చిత్రించినా, దశాబ్దాల తరబడి చెక్కు చెదరక ఉండే నిర్మల్ చిత్రాలు.
వివాదాలు కూడా
భౌగోళిక గుర్తింపును అంత తేలికగా నిరూపించలేం. ఎక్కడో ఒకచోట వివాదం తలెత్తే అవకాశం ఉంటుంది. ఈ పక్రియ దేశాలు లేదా రాష్ట్రాల మధ్య చిచ్చు రాజేసిన సందర్భాలూ ఉన్నాయి. ఉదాహరణకు బాస్మతి బియ్యం మీద GI గుర్తింపు కోసం ఇండియా, పాకిస్థాన్ మధ్య చాలారోజులు పంచాయితీ నడిచింది. ఒకసారి భౌగోళిక గుర్తింపు స్థిరపడిన తర్వాత కూడా.. ఎవరికి ఎలాంటి చట్టపరమైన హక్కులు ఉంటాయనే విషయం మీద కూడా కొంత అయోమయం ఉంది. ఈ కారణంగానూ ఎన్నో కేసులు నడిచాయి. ఉదాహరణకు డార్జిలింగ్ టీకి సంబంధించి అక్కడి టీ బోర్డు, ఐటీసీ కంపెనీలు కోర్టుకెక్కాయి. తిరుపతి లడ్డూకు జీఐ ట్యాగ్ చెల్లదు అంటూ చెన్నై హైకోర్టులో ఓ ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం విచారణకు వచ్చింది. తిరుపతి లడ్డూ భౌగోళిక గుర్తింపు ఇచ్చేంత ప్రత్యేకత లేదన్న వాదనను కోర్టు తిరస్కరించింది.
ఎసికె. శ్రీహరి
ఎ : 9849930145