అక్టోబరు మొదటి వారాన్ని భారతదేశంలో ‘‘వన్యప్రాణుల వారం’’గా జరుపుకుంటారు. ఇది వన్యప్రాణుల సంరక్షణకు ప్రాముఖ్యతను సూచిస్తుంది.
భారతదేశ జీవవైవిధ్యానికి జరిగే ముప్పులలో అతిపెద్దది వన్యప్రాణుల అక్రమ రవాణా. వీటిని వెలుగులోకి తేవడం చాలా ముఖ్యమైన అంశం. కఠినమైన చట్టాలు, పరిరక్షకుల అవిరామ కృషి ఉన్నప్పటికీ, భారతదేశం వన్యప్రాణుల అక్రమ వ్యాపారానికి కేంద్రబింధువుగా కొనసాగుతోంది. దేశం లోపల, అంతర్జాతీయ సరిహద్దుల్లో జంతువుల భాగాలు, ప్రత్యక్ష నమూనాలు, అన్యదేశ జాతులకు డిమాండ్‍ చాలా ఎక్కువగా ఉంది.
గంభీరమైన పులుల నుండి అరుదైన ఖడ్గమృగం కొమ్ములు, అంతుచిక్కని పాంగోలిన్‍ల వరకు, భారతదేశంలోని అనేక ప్రత్యేక జాతుల యొక్క నివాస నష్టం, వేట కారణంగా అంతరించి పోతున్నాయి. మూడు సంవత్సరాల క్రితం, హైదరాబాద్‍, పోలీసు, అటవీ శాఖ అధికారులు భారీ వన్యప్రాణుల అక్రమ రవాణా ఆపరేషన్‍ను ఛేదించారు నాలుగు స్లో లోరిస్‍లు, ఇండియన్‍ స్టార్‍ తాబేలు, సాఫ్ట్షెల్‍ తాబేలును రక్షించారు. వాటితో పాటు ఒక అనుమానితుడిని అరెస్టు చేశారు. ఇటీవల ఈ సంవత్సరం జూన్‍లో భోపాల్‍కు రవాణా చేస్తున్నప్పుడు స్వాధీనం చేసుకున్న కొండచిలువలు, బల్లుల అక్రమ రవాణాతో హైదరాబాద్‍కు ముడిపడి ఉంది.
భారతదేశంలో అత్యధికంగా అక్రమ రవాణా చేయబడిన కొన్ని వన్యప్రాణుల గురించి లోతుగా పరిశోధిద్దాం. సమస్య యొక్క తీవ్రతను అర్థం చేసుకుందాం. వాటి రక్షణ ఎందుకు ముఖ్యమైనది. వైల్డ్లైఫ్‍ కన్జర్వేషన్‍ సొసైటీ – ఇండియా (WCS-ఇండియా) ప్రకారం సెప్టెంబర్‍లో భారతదేశం అంతటా వివిధ ప్రాంతాల నుండి 57 అక్రమ వన్యప్రాణుల వాణిజ్యానికి సంబంధించిన డేటాను సేకరించి, క్రోడీకరించారు. తమిళనాడు, ఒడిశా, అసోం రాష్ట్రాలలో వన్యప్రాణుల నిర్బంధ ఘటనలు అత్యధికంగా నమోదయ్యాయి. కొన్ని వన్యప్రాణుల జాతులలో తాబేళ్లు, పులి, చిరుతపులి చర్మాలు, సముద్ర గుర్రం, పగడాలు, సముద్ర దోసకాయలు వంటి సముద్ర జంతువులు కూడా ఉన్నాయి.
భారతీయ నక్షత్రం తాబేలు, దాని విలక్షణమైన అందమైన షెల్‍తో ప్రసరించే నమూనాలతో గుర్తించబడింది. అక్రమ పెంపుడు జంతువుల వ్యాపారంలో అత్యధికంగా రవాణా చేయబడిన సరీసృపాలలో ఒకటిగా మారింది. భారతదేశం, శ్రీలంకకు చెందిన ఈ తాబేలు భారతదేశం యొక్క వన్యప్రాణుల రక్షణ చట్టం ప్రకారం వాటిని వ్యాపారం చేయడం చట్టవిరుద్ధం అయినప్పటికీ, దాని ప్రదర్శన కారణంగా అంతర్జాతీయ మార్కెట్లలో అధిక డిమాండ్‍ ఉంది.
స్టార్‍-షెల్డ్ తాబేళ్లు తరచుగా దేశం నుండి పెద్ద సంఖ్యలో అక్రమంగా రవాణా చేయబడతాయి. సరైన ఏర్పాట్లతో కాకుండా అమానవీయ పరిస్థితులతో రవాణా సమయంలో అధిక మరణాల రేటుకు దారి తీస్తుంది. పెంపుడు జంతువుల వ్యాపారం డిమాండ్‍ను పెంచుతున్నప్పుడు, కొన్ని సాంప్రదాయ సంఘాలు ఈ తాబేళ్లను ఆచారాలలో కూడా ఉపయోగిస్తాయి. వాటి జనాభాను ఆందోళన కలిగిస్తాయి. వృక్షసంపదను నియంత్రించడం, పర్యావరణ సమతుల్యతను కాపాడుకోవడం ద్వారా తాబేళ్లు వాటి పర్యావరణ వ్యవస్థలలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తాయి. వాటి నష్టం పర్యావరణానికి ఊహించని పరిణామాలకు దారి తీస్తుంది.
భారతదేశం వన్యప్రాణుల వారసత్వానికి చిహ్నం, పులి జాతీయ సంపద మాత్రమే కాదు, ప్రపంచవ్యాప్తంగా గౌరవించబడే జాతి. వాటికి భయంకరమైనవిగా ఖ్యాతి ఉన్నప్పటికీ, మాంసాహారులు వాటి చర్మం, ఎముకలు ఇతర శరీర భాగాల కోసం చట్టవిరుద్ధమైన వ్యాపారం చేస్తారు. పులి చర్మాలు విలాసవంతమైన వస్తువులుగా పరిగణించబడతాయి. వాటి ఎముకలను సాంప్రదాయ ఔషధాలలో, ముఖ్యంగా చైనా, ఆగ్నేయాసియాలో ఉపయోగిస్తారు. బ్లాక్‍ మార్కెట్‍ కోసం పులులను వేటాడటం వాటి జనాభా తగ్గిపోవడానికి గణనీయంగా దోహదపడింది. టైగర్‍ ప్రాజెక్ట్ చొరవ ద్వారా భారతదేశం పరిరక్షణలో గణనీయమైన పురోగతి సాధించినప్పటికీ, వాటి ప్రాంతాలలో వేటాడటం ఒక పెద్ద సవాలుగా మిగిలిపోయింది.
బహుశా వన్యప్రాణుల అక్రమ రవాణాలో అంతగా తెలియని బాధితుల్లో ఒకరు, భారతీయ పాంగోలిన్‍ ప్రపంచంలోనే అత్యధికంగా రవాణా చేయబడిన క్షీరదం. ఈ పొలుసుల యాంటియేటర్‍లు, తరచుగా తప్పుగా అర్థం చేసుకోవడం, పట్టించుకోకపోవడం, కొన్ని ఆసియా దేశాలలో ఔషధ గుణాలను కలిగి ఉన్నాయని విశ్వసించబడే వాటి ప్రమాణాలకు అత్యంత విలువైనవి. సాంప్రదాయ ఔషధ మార్కెట్లలో ముఖ్యంగా చైనా, వియత్నాంలలో పెరిగిన డిమాండ్‍ కారణంగా పాంగోలిన్‍ వ్యాపారం ఇటీవలి సంవత్సరాలలో విపరీతంగా పెరిగింది.
వాటి ప్రమాణాలతో పాటు, పాంగోలిన్‍ మాంసం కొన్ని ప్రాంతాలలో రుచికరమైనదిగా పరిగణించబడుతుంది. వేటగాళ్ళు ఈ అమాయక జీవులను రాత్రిపూట లక్ష్యంగా చేసుకుంటారు. వాటిని విలుప్త అంచుకు నెట్టివేస్తారు. భారతదేశంలోని పాంగోలిన్లు కీటకాల జనాభాను, ముఖ్యంగా చెద పురుగులు, చీమలను నియం త్రించడంలో కీలక పాత్ర పోషిస్తాయి. ఆరోగ్యకరమైన పర్యావరణ వ్యవస్థలను నిర్వహిం చడానికి సహాయపడతాయి.
మరొక ఐకానిక్‍ జాతి, ఆసియా ఏనుగు, విషాదకరంగా అక్రమ రవాణా, వేటకు గురవు తుంది. భారతీయ సంస్కృతి, మతంలో గౌరవించబడినప్పటికీ, ఏనుగులు వాటి దంతాలను లక్ష్యంగా చేసుకుంటాయి. ఇవి దంతాలు వ్యాపారంలో అత్యంత విలువైనవి. వేట, నివాస విధ్వంసంతో కలిపి, ఈ సున్నితమైన దిగ్గజాలను ప్రమాదకర స్థితిలో నెట్టేస్తుంది. పురాతన కాలం నుండి ఏనుగులు కూడా అక్రమంగా చంపబడి, వాటి ఎముకలు, దంతాల కోసం అక్రమంగా రవాణా చేయబడుతున్నాయి. నేటికీ కొనసాగుతున్నాయి. అంతర్జాతీయ నిషేధం ఉన్నప్పటికీ, ఏనుగు దంతాల కోసం డిమాండ్‍ ఆసియా, మధ్య ప్రాచ్యంలోని కొన్ని ప్రాంతాలలో బలంగా ఉంది. ఈ జాతి ఉనికికే ముప్పు కలిగించే బ్లాక్‍ మార్కెట్‍ను నడుపుతోంది. భారతదేశం యొక్క ఏనుగులు పర్యావరణానికి కీలకమైనవి. విత్తన పంపిణీదారులుగా పనిచేస్తాయి. అటవీ పర్యావరణ వ్యవస్థలను నిర్వహించడానికి సహాయపడతాయి.
సరీసృపాలలో, ఇసుక బోవా వంటి పాములు విచిత్రమైన మూఢనమ్మకాలు. జాతుల చుట్టూ ఉన్న పురాణాల కారణంగా అక్రమ రవాణాదారుల నుండి దృష్టిని ఆకర్షించాయి. ఈ విషరహిత పాములు సంపద, శ్రేయస్సును తెస్తాయని చాలా మంది నమ్ముతారు. వాటిని అక్రమ వన్యప్రాణుల వ్యాపారానికి ప్రధాన లక్ష్యంగా చేసుకుంటారు. సాండ్‍ బోయాలు తరచుగా తమ ఆధ్యాత్మిక శక్తుల కోసం రవాణా చేయబడుతున్నాయి. భారతదేశం అవతల బ్లాక్‍ మార్కెట్లలో డిమాండ్‍ను పెంచుతున్నాయి. ఈ అజ్ఞానం, పాములను కలిగి ఉంటే అదృష్టాన్ని కలిగిస్తుందనే అపోహకు ఆజ్యం పోసింది. వాటిని పట్టుకుని అక్రమంగా తరలించే క్రూరమైన పద్ధతులు తరచుగా ఈ సరీసృపాలకు తీవ్ర హాని కలిగిస్తాయి.
పులుల దుస్థితితో కప్పివేయబడినప్పటికీ, భారతీయ చిరుత పులులు వేట, అక్రమ రవాణాకు గురవుతాయి. వాటి చర్మాలు, ఎముకలు, ఇతర శరీర భాగాలకు ముఖ్యంగా సాంప్రదాయ ఔషధాల మార్కెట్‍లో ఎక్కువ డిమాండ్‍ ఉంది. మానవ-వన్యప్రాణుల సంఘర్షణ కారణంగా చిరుతపులులను స్థానిక సంఘాలు కూడా లక్ష్యంగా చేసుకుంటాయి. ఇవి వేటకు మరింత అవకాశం కలిగిస్తాయి. పులుల వంటి అగశ్రేణి ప్రెడేటర్‍ అయిన చిరుతపులుల నష్టం ఆహార గొలుసుకు అంతరాయం కలిగిస్తుంది. ఇది శాకాహార జనాభా పెరుగుదలకు దారి తీస్తుంది. అడవులను మరింత క్షీణదశకు చేకూరుస్తుంది.
వన్యప్రాణుల అక్రమ రవాణా కేవలం చట్ట అమలుకు సంబంధించిన సమస్య కాదు. అవగాహన, సాంస్కృతిక విశ్వాసాలు, డిమాండ్‍ సమస్య. వేటను తగ్గించడానికి, అక్రమ వన్యప్రాణుల వాణిజ్య నెట్‍ వర్క్లకు అంతరాయం కలిగించ డానికి. పర్యావరణ సమతుల్యతను కాపాడు కోవడంలో ఈ జంతువుల ప్రాముఖ్యత గురించి ప్రజలకు అవగాహన కల్పించడానికి ప్రభుత్వం, సంరక్షకులు, స్థానిక సంఘాలు కలిసి పని చేయాలి.
వన్యప్రాణుల రక్షణ చట్టం 1972 మరియు CITES (అంతర్జాతీయ వాణిజ్యంపై అంతరించిపోతున్న జాతులలో వన్యప్రాణులు, వృక్షజాలం)లో పాల్గొనడం వంటి భారతదేశ వన్యప్రాణుల చట్టాలు బలమైన చట్టపరమైన ఫ్రేమ్‍వర్క్ను అందిస్తాయి. ఏది ఏమైనప్పటికీ, ముఖ్యంగా పేదరికం ఉన్న భారతదేశంలోని గ్రామీణ ప్రాంతాలలో వేట ఎక్కువగా ఉన్న మారుమూల ప్రాంతాలలో అమలు చేయడం ఒక సవాలుగా మిగిలిపోయింది.
ఈ వన్యప్రాణుల వారంలో, భారతదేశంలోని జంతుజాలం యొక్క గొప్ప వైవిధ్యాన్ని మనం జరుపుకుంటున్నప్పుడు, చర్య లేకుండా, ఈ జాతులు చాలా వరకు శాశ్వతంగా అదృశ్యమవుతాయని గుర్తుంచుకోవడం చాలా అవసరం. ఈ గంభీరమైన జీవులు అడవిలో వృద్ధి చెందడాన్ని నిర్ధారించడానికి అవగాహన పెంచడం, వేట వ్యతిరేక కార్యక్రమాలకు మద్దతు ఇవ్వడం, వన్యప్రాణులతో స్థిరమైన సహజీవనాన్ని ప్రోత్సహించడం కీలకం.
(అక్టోబర్‍ 6న వన్యప్రాణుల దినోత్సవం సందర్బంగా
రచయిత ఎన్‍. శివ కుమార్‍ రాసిన వ్యాసం)
ఎన్‍. శివ కుమార్‍