భూమిలో దొరికే అత్యంత విలువైన ఖనిజాలలో జేడ్ ఒకటి. దీని అద్భుతమైన రంగు, మెరుపు మరియు మన్నిక వల్ల మణుల లో దీనికి ఒక ప్రత్యేకమైన స్థానం ఉంది. జేడ్ను వేల సంవత్సరాలుగా ఆభరణాల తయారీలో, శిల్పకళలో మరియు అలంకరణ వస్తువులలో ఉపయోగిస్తున్నారు.ఆయుర్వేద ఔషధంగా దీనికి ప్రత్యేక స్థానం ఉంది.
జేడ్ అనేది నిజానికి ఒకే రాయి కాదు, ఇది రెండు వేర్వేరు ఖనిజాలకు వర్తించే పదం. అవి జేడైట్ (Jadeite) మరియు నెఫ్రైట్ (Nephrite). ఈ రెండు ఖనిజాలు చూడడానికి ఒకేలా ఉన్నా, వాటి రసాయన నిర్మాణం మరియు భౌతిక లక్షణాలలో కొన్ని తేడాలు ఉంటాయి. జేడ్ సాధారణంగా ఆకుపచ్చ రంగులోనే ఉంటుంది కానీ ఇది తెలుపు, నలుపు, ఎరుపు, ఆకుపచ్చ, నీలం, పసుపు, మరియు ఊదా రంగుల్లో కూడా లభిస్తుంది.
జేడైట్ మరియు నెఫ్రైట్ మధ్య తేడా

జెడైట్:
కాఠిన్యం: ఇది నెఫ్రైట్ కంటే కొంచెం గట్టిగా ఉంటుంది, మోహ్స్ స్కేల్పై 6.5 నుండి 7 వరకు ఉంటుంది.
రంగులు: జేడైట్ అనేక రంగులలో లభిస్తుంది, ముఖ్యంగా ముదురు ఆకుపచ్చ, నీలం, ఊదా మరియు ఎరుపు రంగుల్లో కనిపిస్తుంది. ఇందులో అత్యంత విలువైనది ముదురు ఆకుపచ్చ రంగులో ఉండే ‘ఇంపీరియల్ జేడ్’.
నిర్మాణం: ఇది సోడియం అల్యూమినియం సిలికేట్ ఖనిజంతో తయారవుతుంది.
విలువ: ఇది చాలా అరుదుగా లభిస్తుంది కాబట్టి, నెఫ్రైట్ కంటే ఎక్కువ విలువైనది.
నెఫ్రైట్:
కాఠిన్యం: ఇది జేడైట్ కంటే కొంచెం తక్కువ కాఠిన్యం కలిగి ఉంటుంది (6 నుండి 6.5 వరకు).
రంగులు: ఇది ఎక్కువగా తెలుపు, లేత ఆకుపచ్చ, గోధుమ, బూడిద మరియు నలుపు రంగుల్లో లభిస్తుంది.
నిర్మాణం: ఇది కాల్షియం, మెగ్నీషియం మరియు ఐరన్ సిలికేట్తో కూడిన ఖనిజం.
విలువ: ఇది జేడైట్ కంటే ఎక్కువగా లభిస్తుంది కాబట్టి, సాధారణంగా తక్కువ విలువైనది. అయితే, దీనిలోని ‘‘మటన్ ఫ్యాట్ జేడ్’’ చాలా ప్రసిద్ధమైనది.
జేడ్ రకాలు
జేడ్ రంగులు మరియు లక్షణాలను బట్టి కొన్ని ముఖ్యమైన రకాలు:
ఇంపీరియల్ జేడ్: ఇది జేడైట్ రకానికి చెందినది, ముదురు ఆకుపచ్చ రంగులో ఉంటుంది. అత్యంత విలువైనది.
మటన్ ఫ్యాట్ జేడ్: ఇది నెఫ్రైట్ రకానికి చెందినది, తెలుపు రంగులో, గ్రీజు లాంటి మెరుపుతో ఉంటుంది.
లావెండర్ జేడ్: ఇది లేత ఊదా రంగులో ఉండే జేడైట్.
ఐస్ జేడ్: ఇది దాదాపు పారదర్శకంగా ఉండి, గాజులా మెరుస్తుంది.
ఎగ్ జేడ్: ఇది గుడ్డు పెంకు రంగులో ఉండే జేడ్.

చరిత్రలో జేడ్
జేడ్కు వేల సంవత్సరాల చరిత్ర ఉంది. ప్రాచీన కాలంలో, ఇది కేవలం ఆభరణంగా మాత్రమే కాకుండా, అనేక ఇతర ప్రయోజనాల కోసం
ఉపయోగించబడింది.
ప్రాచీన చైనా: చైనాలో జేడ్ సంస్కృతిలో భాగం. అక్కడి ప్రజలు జేడ్ను అమరత్వానికి చిహ్నంగా, రక్షణ కోసం, మరియు ఆత్మలకు శాంతి కలిగించేదిగా భావించేవారు.
మాయన్ నాగరికత: మధ్య అమెరికాలో నివసించిన మాయన్ ప్రజలు కూడా జేడ్ను చాలా పవిత్రమైన రాయిగా భావించేవారు. మరణించిన వారి సమాధులలో జేడ్ను ఉంచేవారు, ఇది మరణం తర్వాత జీవితాన్ని సులభతరం చేస్తుందని నమ్మేవారు.
ప్రాచీన గ్రీకు: గ్రీకు ప్రజలు జేడ్కు మూత్రపిండాల వ్యాధులను నయం చేసే శక్తి ఉందని నమ్మేవారు, అందుకే దీనికి ‘నెఫ్రైట్’ అనే పేరు వచ్చింది, అంటే గ్రీకులో ‘మూత్రపిండం’ అని అర్థం.
భారతీయ సాహిత్యంలో జేడ్
భారతీయ సాహిత్యంలో, జేడ్ లేదా అలాంటి విలువైన ఆకుపచ్చ రాళ్ళ గురించి అనేక ప్రస్తావనలు ఉన్నాయి.
దీనిని సంస్కృత సాహిత్యంలో ‘వ్యోమశిల’ మరియు పిలూ అనే పేర్లు ఉన్నట్లు తెలుస్తోంది. అయితే పిలూ అనే పదం ఇతర రత్నాలకు కూడా ఉపయోగించినట్లు కొందరి అభిప్రాయం.
వ్యోమశిల: ఈ పదం జేడ్ను సూచిస్తుంది. అమరసింహుని అమరకోశం మరియు పురాతన రత్నశాస్త్ర గ్రంథమైన రత్నకోశంలో ఈ పదం జేడ్ను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది.
హేమచంద్రుని అభిధాన చింతామణిలో పిలూ అనే పదం జేడ్ను సూచిస్తుంది. అలాగే, పురాతన వైద్య శాస్త్ర గ్రంథమైన వైద్యక జీవనంలో కూడా దీని గురించి ప్రస్తావన ఉంది.
‘‘ధూత్రం సీతం ఖేత హరిత్ కఠోరమ్ అశ్వచ్చం అల్పాభమ్ అతివ పిలు’’ అని దీని లక్షణాలను వివరించారు.
జేడ్ రంగువల్ల దీనిని హరితాశ్మ హరిన్మణి, యశబశిల వంటి పేర్లతో కూడా వ్యవహరించారు. ప్రాచీన సాహిత్యంలో ‘‘పిలుం వ్యోమశిలాంకితం మనోజ్ఞ్యం నిత్యం సౌమ్యం. రూపేన్
శుద్ధం హరితం వైదుర్వం మన్ఞోంచ
శుభమ్?’’ అని వివరించబడింది.
దీని అర్థం:
వ్యోమశిలాగా వ్యవహరించబడే పిలు (జేడ్) ఎల్లప్పుడూ ఆహ్లాదకరంగా మరియు సున్నితంగా ఉంటుంది.
స్వచ్ఛమైన రంగు, ఆకుపచ్చ, అమూల్యమైన వైదుర్య వలె, అందమైన మరియు శుభప్రదమైనది.
ప్రాచీన తెలుగు సాహిత్యంలో ‘పచ్చల పర్వతం’ అనే ప్రస్తావన ఉంది. ఇది జేడ్ లాంటి రత్నాన్ని సూచిస్తుంది.
శ్రీనాథుని శృంగార నైషధంలో ‘‘పచ్చల పర్వతము వలె నున్న కాంతి’’ అని వర్ణించబడింది. తెలుగు లో జేడ్ ను పచ్చరాయి అనవచ్చు. పచ్చల పర్వతం అనికూడా అన్నారు అని కొందరి అభిప్రాయం. పోతన భాగవతంలో పచ్చల పర్వతముల వలె మెరిసెడు మణులు’’ అనే ప్రస్తావన ఉంది.
వేమన శతకంలో ‘‘పచ్చల పర్వతము వలె కనపడు కాంతి’’ అని వేమన వర్ణించాడు. ఈ వర్ణన జేడ్కు సరిపోలినా ఇతర రత్నాలకు కూడా వర్తించే అవకాశం ఉంది.

ప్రపంచంలో జేడ్ /నెఫ్రైట్ లభించే ప్రదేశాలు:
కెనడా, చైనా, న్యూజిలాండ్, రష్యా, ఆస్ట్రేలియా మరియు అమెరికాలోని కొన్ని రాష్ట్రాలలో నెఫ్రైట్ నిల్వలు ఉన్నాయి.
ప్రపంచంలో అత్యుత్తమ జాడైట్ ఎక్కువగా మయన్మార్ (బర్మా), గ్వాటెమాల, రష్యా, జపాన్ మరియు అమెరికాలోని కాలిఫోర్నియాలో లభిస్తుంది.
భారతదేశంలో జేడ్ లభ్యత
భారతదేశంలో సహజంగా జేడ్ నిల్వలు ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు. అయితే, చరిత్రలో భారతీయ కళాకారులు జేడ్తో వస్తువులను తయారు చేసినట్లు ఆధారాలు ఉన్నాయి.
జైన్ దేవాలయం, కొలన్పాక్: తెలంగాణలోని కొలన్పాక్ జైన దేవాలయంలో జేడ్తో చెక్కబడిన మహావీరుడి విగ్రహం ఉంది.
సాలార్ జంగ్ మ్యూజియం, హైదరాబాద్: ఈ మ్యూజియంలో మొఘల్ కాలం నాటి జేడ్ కత్తులు మరియు ఇతర వస్తువులు ప్రదర్శనకు ఉన్నాయి. వీటిలో చాలా వరకు ఇతర దేశాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లుగా భావిస్తున్నారు.
చారిత్రక ఆధారాల ప్రకారం, భారతదేశంలో ఉపయోగించిన జేడ్ ఎక్కువగా ఇతర దేశాల నుండి దిగుమతి చేయబడింది, ముఖ్యంగా మొఘలుల కాలంలో. తెలుగు రాష్ట్రాలలో జేడ్ సహజంగా లభించేట్లు ఖచ్చితమైన ఆధారాలు లేవు. జేడ్ ఏర్పడటానికి అవసరమైన భౌగోళిక పరిస్థితులు ఇక్కడ లేకపోవడం ఒక కారణం కావచ్చు.
అసలైన జేడ్ (పచ్చరాయి)తో పోలి ఉండే ఇతర ఖనిజాలు లేదా అనుకరణలు (సిమ్యులెంట్స్):
చాలా ఖనిజాలు, కృత్రిమ పదార్థాలు జేడ్ను పోలి ఉంటాయి. వీటిని తరచుగా నిజమైన జేడ్ రాయిగా విక్రయిస్తుంటారు.
సర్పెంటైన్ (serpentine): దీనిని చైనీస్ జేడ్ లేదా న్యూ జేడ్ అని కూడా అంటారు. ఇది నిజమైన పచ్చరాయి (జేడైట్ లేదా నెఫ్రైట్) కంటే మృదువుగా ఉంటుంది.
అవెంచురైన్ (aventurine): ఇది ఫ్యూచైట్ (fuchsite) అనే ఖనిజం వల్ల మెరుస్తూ, పచ్చని రంగులో ఉండే క్వార్టజ్ రకం. దీనిని ‘‘ఇండియన్ జేడ్’’ అని కూడా అంటారు.
గ్రాస్యులర్ గార్నెట్ Grossular Garnet)
దీనిలో పచ్చని రకం ‘‘ట్రాన్స్వాల్ జేడ్’’ అని పిలువబడుతుంది. ఇది కూడా జేడ్కు దగ్గరి పోలికలతో ఉంటుంది.
చాల్సెడోనీ (Chalcedony):
పచ్చని చాల్సెడోనీ (క్రైసోప్రేజ్) జేడ్ వలె కనిపిస్తుంది. చాల్సెడోనీ అనేది ఒక రకమైన సూక్ష్మ-స్ఫటిక క్వార్టజ్.
వెసువియానైట్ లేదా ఐడోక్రేస్( Vesuvianite or Idocrase)
‘‘కాలిఫోర్నియా జేడ్’’ అని కూడా పిలుస్తారు. ఇది జేడ్ రాయికి ఒక దగ్గరి పోలికను కలిగి ఉంటుంది.
ప్రెహ్నైట్ (Prehnite):
ఇది జేడ్ లా కనిపించే మరొక పచ్చని ఖనిజం.
గ్లాస్ (Glass):
జేడ్ రంగులో ఉండే గాజును నకిలీ జేడ్ రాయిగా ఉపయోగిస్తారు. జాగ్రత్తగా పరిశీలిస్తే, గాజులో గాలి బుడగలు కనిపిస్తాయి, నిజమైన జేడ్లో ఉండవు.
మాలాకైట్ (Malachite):
ఇది ప్రకాశవంతమైన పచ్చని రంగులో ఉండే రాగి ఖనిజం, ఇది జేడ్ రాయిలా కనిపించవచ్చు.
ఈ ఖనిజాలన్నింటికీ వాటి వాటి ప్రత్యేక లక్షణాలు, కాఠిన్యత, సాంద్రత ఉంటాయి. ఇవి జేడ్ కంటే భిన్నంగా ఉండి, నిజమైన జేడైట్/నెఫ్రైట్ను గుర్తించటానికి ఉపయోగ పడుతాయి.

ప్రపంచంలో అతి విలువైన, అత్యంత ఖరీదైన జేడ్ వస్తువులు
బార్బరా హటన్-మ్డివానికి చెందిన జేడైట్ హారం విలువ దాదాపు 27.44 మిలియన్ డాలర్లు. ఇది కార్టియర్ సంస్థచే చైనా క్వింగ్ రాజవంశ కాలానికి చెందిన Imperial Green జేడైట్ మణులతో డిజైన్ చేయబడింది.
అత్యంత విలువైన జేడైట్ బాంగిల్స్:
‘Magnificent Imperial Jadeite Bangle’ ధర, 2023లో కొత్త ప్రపంచ రికార్డు సృష్టించింది.
Sotheby’s, Poly Auctions వంటి ప్రముఖ కంపెనీల వేలాల్లో Imperial Green జేడైట్ బాంగిల్స్ మిలియన్ల డాలర్లకు అమ్మబడుతున్నాయి.
చైనా రాజ కుటుంబాలకు చెందిన Imperial Green జేడ్ పదార్ధాలతో తయారుచేసిన పురాతన బాంగిల్స్, కవరింగ్లు, ఆభరణాలు అధిక విలువ కలిగినవిగా ప్రసిద్ధి పొందాయి.
తెలంగాణాలోని కొలనుపాక జైన ఆలయంలో 5 అడుగుల మహావీర విగ్రహం పూర్తిగా జేడ్తో తయారుచేయబడింది.
హైదరాబాద్ సాలార్ జంగ్ మ్యూజియంలో నిజాం/ మొగల్ కాలానికి చెందిన విలువైన జేడ్ కవచాలు ఉన్నాయి. ఇవన్నీ కూడా అత్యంత విలువ కలిగినవిగా ప్రసిద్ధి పొందాయి.
-చకిలం వేణుగోపాలరావు
డిప్యూటి డైరెక్టర్ జనరల్ జిఎస్సై(రి)
ఎ: 9866449348
శ్రీరామోజు హరగోపాల్,
ఎ : 99494 98698
