- ఏకైక బహుళ సాంస్కృతిక వారసత్వం
- జూలై 8, 2017న గుర్తింపు
భారతదేశంలోని సబర్మతీ నది తూర్పు ఒడ్డున 15వ శతాబ్దంలో సుల్తాన్ అహ్మద్‍ షా స్థాపించిన గోడల నగరం అహ్మదాబాద్‍. ఈ నగరం సుల్తాన్ కాలం నాటి గొప్ప నిర్మాణ వారసత్వాన్ని అందిస్తుంది. ముఖ్యంగా భద్ర కోట, కోట నగరం యొక్క గోడలు, ద్వారాలు తదితర నిర్మాణాలు ఎంతో అద్భుతంగా ఉంటాయి. మసీదులు, సమాధులు అలాగే తరువాతి కాలంలో ముఖ్యమైన హిందూ, జైన దేవాలయాలు, దిగుడు బావులు, మతపరమైన సంస్థలు వంటి లక్షణాలతో గేటెడ్‍ సాంప్రదాయ వీధుల్లో (పురాస్‍) చక్కగా నిర్మించి సాంప్రదాయ గృహాలతో (పోల్స్) రూపొందించబడింది. ఈ నగరం ఆరు శతాబ్దాల నుండి నేటికీ గుజరాత్‍ రాష్ట్రానికి రాజధానిగా కొనసాగుతుంది.
దేశంలోని పశ్చిమ రాష్ట్రాల్లో అత్యంత రద్దీగా ఉండే నగరాల్లో ఒకటైన అహ్మదాబాద్‍ నగరాన్ని (గుజరాత్‍) జూలై 8, 2017న యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ జాబితాలో చేర్చబడింది. భారతదేశంలో యునెస్కోచే గుర్తించబడిన మొట్టమొదటి నగరం అహ్మదాబాద్‍.
ఈ నగరం వారసత్వ ప్రదేశాల యొక్క నిధి.
అత్యుత్తమ సార్వత్రిక విలువ
గోడలతో కూడిన అహ్మదాబాద్‍ పాత నగరం చాలా శతాబ్దాలుగా మనుగడలో ఉన్న దాని ప్లాట్లతో పురావస్తు సంస్థగా పరిగణించబడుతుంది. పట్టణ పురావస్తు శాస్త్రం సుల్తాన్ కాలానికి చెందిన అవశేషాల ఆధారంగా పట్టణం యొక్క చారిత్రక ప్రాముఖ్యతను తెలుపుతుంది. సుల్తాన్ కాలం నాటి స్మారక కట్టడాలు చారిత్రాత్మక నగరం యొక్క బహుళ సాంస్కృతిక స్వభావం యొక్క ప్రత్యేకతను ప్రదర్శిస్తున్నాయి. ఈ వారసత్వం ఇతర మతపరమైన భవనాలలో మూర్తీభవించిన పరిపూర్ణమైన సంప్రదాయాలతో, పాత నగరం యొక్క విలక్షణమైన ‘‘హవేలీలు’’ (పరిసరాలు), ‘‘పోల్స్’’ (గేటెడ్‍ రెసిడెన్షియల్‍ ప్రధాన వీధులు), ఖాడ్కీలు (పోల్స్లోని లోపలి ప్రవేశాలు)తో చాలా అద్భుతంగా దేశీయ చెక్కతో నిర్మాణాలు చేశారు. ఇవి అక్కడ సాంప్రదాయాన్ని ప్రదర్శించబడతూ, అహ్మదాబాద్‍ యొక్క పట్టణ వారసత్వంలో అంతర్భాగంగా ఉన్నాయి.
చారిత్రాత్మక నగరం యొక్క కలప-ఆధారిత వాస్తుశిల్పం అసాధారణమైన ప్రాముఖ్యతను కలిగి ఉంది. అహ్మదాబాద్‍ నగరం సాంస్కృతిక సంప్రదాయాలకు, కళలు, చేతిపనులకు, నిర్మాణాల రూపకల్పన, పదార్థాల ఎంపికకు, స్థానిక వాసులతో దాని సాంస్కృతిక సంబంధాలను నొక్కిచెప్పే పురాణాలు, నగరం దేశీయ వాస్తుశిల్పం యొక్క టైపోలాజీ కమ్యూనిటీ-నిర్దిష్ట పనితీరు, వారసత్వంలో ముఖ్య భాగమైన కుటుంబ జీవనశైలితో ప్రాంతీయ నిర్మాణానికి ఒక ముఖ్యమైన
ఉదాహరణగా నిలిచి వుంది. అనేక మతాలకు చెందిన సంస్థల ఉనికి (హిందూ, ఇస్లాం, బౌద్ధం, జైనం, క్రైస్తవం, జొరాస్ట్రియనిజం, జుడాయిజం) అహ్మదాబాద్‍ చారిత్రాత్మక పట్టణ నిర్మాణానికి బహుళ సాంస్కృతిక సహజీవనానికి అసాధారణమైన ప్రత్యేకమైన ఉదాహరణలు.
15వ శతాబ్దపు సుల్తానేట్‍ కాలం నాటి చారిత్రక వాస్తుశిల్పం దాని కాల వ్యవధిలో మానవ విలువల ముఖ్యమైన పరస్పర మార్పిడిని ప్రదర్శించింది. ఇది పాలక వలస వర్గాల సంస్కృతిని నిజంగా ప్రతిబింబిస్తుంది. పరిష్కార ప్రణాళిక మానవ విలువల సంబంధిత సిద్ధాంతాలు, సమాజ జీవనం, భాగస్వామ్యం, పరస్పరం ఆమోదించబడిన నిబంధనలపై ఆధారపడింది. మత తత్త్వ శాస్త్రానికి ప్రాతినిధ్యం వహించే ఈ స్మారక భవనాలు భారతదేశంలో అసమానమైన ఒక ముఖ్యమైన ప్రాంతీయ సుల్తానేట్‍ నిర్మాణ వ్యక్తీకరణకు ఉదాహరణగా నిలిచాయి. ఈ ప్రాంతంలో తమ ఆధిపత్యాన్ని నెలకొల్పేందుకు, సుల్తానేట్‍ పాలకులు స్థానిక మతపరమైన భవనాల భాగాలను, మూలకాలను నగరంలో మసీదుల నిర్మాణంలో తిరిగి కలపడానికి రీసైకిల్‍ చేశారు. అనేక కొత్త మసీదులు కూడా స్థానిక హస్తకళాకారులు, మేస్త్రీల గరిష్ట వినియోగంతో చిన్న భవనాల పద్ధతిలో నిర్మించబడ్డాయి. వారి స్వదేశీ హస్తకళను ఉపయోగించుకోవడానికి వారికి పూర్తి స్వేచ్ఛ నిచ్చాయి. దాని ఫలితంగా ఏర్పడిన వాస్తుశిల్పం ఉపఖండంలోని ఇతర ప్రాంతాలలో తెలియని ఒక ప్రత్యేకమైన ప్రాంతీయ సుల్తానేట్‍ ప్రతిబింబాన్ని అభివృద్ధి చేసింది. ఇక్కడ ఇస్లాం మతపరమైన భవనాలలో స్థానిక సంప్రదాయాలు, హస్తకళలు ఆమోదించబడ్డాయి. అవి ఇస్లామిక్‍ మతపరమైన భవనాల సిద్ధాంతాలను ఖచ్చితంగా పాటించక పోయినా, సుల్తానేట్‍ కాలం నాటి స్మారక చిహ్నాలు 15వ శతాబ్దపు పశ్చిమ భారతదేశ చరిత్రలో స్మారక కళల కోసం వాస్తుశిల్పం, సాంకేతికత అభివ•ద్ధి యొక్క ఒక ప్రత్యేక దశను సూచిస్తాయి.
నగర వీధులతో పాటు, కమ్యూనిటీ ప్రదేశాలతో పాటు, జీవన వాతావరణ సోపాన క్రమంలో అహ్మదాబాద్‍ నగరం స్థిరనివాస ప్రణాళిక స్థానిక జ్ఞానం, బలమైన సమాజ బంధానికి ప్రతినిధి. ఇల్లు, నీరు, పారిశుద్ధ్యం, వాతావరణ నియంత్రణ కోసం దాని స్వంత నిబంధనలతో స్వయం సమృద్ధి కలిగిన వ్యవస్థ. చెక్క చెక్కడం, కానానికల్‍ బేరింగ్‍ల ద్వారా వ్యక్తీకరించబడిన మతపరమైన ప్రతీకవాదంతో దాని చిత్రం, దాని భావన నివాసానికి ఒక తెలివిగల ఉదాహరణ. ఇది సంఘం ఆమోదయోగ్యమైన రూపంగా స్వీకరించబడి నప్పుడు, సెటిల్‍మెంట్‍ స్థాయిలో దాని బహిరంగ ప్రదేశాల్లో వ్యక్తీకరించబడిన కమ్యూనిటీ అవసరాలతో పూర్తి పరిష్కార నమూనాను రూపొందించింది. స్వయం సమృద్ధిగా ఉన్న గేటెడ్‍ స్ట్రీట్‍ ‘‘పోల్‍’’ (రెసిడెన్షియల్‍ ప్రధాన వీధులు)ను రూపొందించింది. ఆ విధంగా అహ్మదా బాద్‍ పొరుగున ఉన్న క్లోజ్‍-ప్యాక్డ్ పోల్‍ యొక్క స్థిరనివాస నమూనాలు మానవ నివాసానికి అత్యుత్తమ ఉదాహరణగా నిలుస్తాయి.
సాంప్రదాయిక సమగ్రత
అహ్మదాబాద్‍ ఆరు శతాబ్దాల కాలంలో అభివృద్ధి చెందింది. పెద్ద నగరంగా ఇప్పటికీ దాని మనుగడ అర్బన్‍ ప్రాంతాల్లో చెక్కుచెదరకుండా సంపూర్ణతను వెదజల్లుతుంది. దాని సాంప్రదాయిక స్థితిస్థాపకతతో మార్పులు, వృద్ధిని గ్రహించింది.స్థలాకృతి, భౌగోళిక శాస్త్రంతో సహా చారిత్రాత్మక నగరంలో సమగ్రత ఇప్పటికీ పెద్ద స్థాయిలో ఉంచబడ్డాయి. స్థానిక అధికారులు మౌలిక సదుపాయాలను ప్రగతిశీలంగా అమలు చేయడం వల్ల హైడ్రాలజీ, సహజ లక్షణాలు మార్పులకు లోనయ్యాయి. నగరం యొక్క జనాభా, సమాజ ఆకాంక్షల పరంగా కూడా మార్పుల అవసరం పెరిగినందున విస్తరించబడింది. కాని బహిరంగ ప్రదేశాలు, ఉద్యానవనాలు, భూ వినియోగ నమూనాలు, ప్రాదేశిక సంస్థ చాలా వరకు మారలేదు. ఎందుకంటే పూర్వ కాలపు పాదముద్రలు, అవగాహనలు,దృశ్య సంబంధాలు (అంతర్గత, బాహ్య రెండూ). భవనం ఎత్తులు, మ్యాఫింగ్‍ అలాగే పట్టణ పాత్ర, ఫ్యాబ్రిక్‍, నిర్మాణం యొక్క అన్ని ఇతర అంశాలు ఇప్పటికే ఉన్న చారిత్రాత్మక పరిమితుల్లో సరిపోతాయి. అయితే కాలక్రమంలో కొన్ని ఉల్లంఘనలు సంభవించాయి.
నగర ఆర్కిటెక్చర్‍
అహ్మదాబాద్‍ నగర ఆర్కిటెక్చర్‍ దేశీయ భవనాల ద్వారా దాని బలమైన భావాన్ని సూచిస్తుంది. చెక్కతో కూడిన వాస్తుశిల్పం ఈ నగరానికి ప్రత్యేకమైనది. నివాసులకు సంవత్సరం పొడవునా సౌకర్యాల కోసం దాని వాతావరణ ప్రతిస్పందనను పరిగణనలోకి తీసుకుంటే మొత్తం రూపం దాని పనితీరులో చాలా ‘సేంద్రీయంగా’ ఉంటుంది.
కోట నిర్మాణం, మైదాన్‍-ఎ-షాహీ, జామా మసీదు చివర మూడు ద్వారాలు, దాని ఉత్తర, దక్షిణాన ఒక పెద్ద మైదానం, ఈ ఇస్లామిక్‍ పట్టణాన్ని స్థాపించడానికి సుల్తాన్ అహ్మద్‍ షా యొక్క మొదటి చర్యలు. మైదాన్‍-ఎ-షాహీకి ఇరువైపులా, జామా మసీదు చుట్టూ ఉన్న పొలిమేరల్లో కూడా శివారు ప్రాంతాలు అభివృద్ధి చెందాయి.
అన్ని సామాజిక వర్గాల కోసం గృహ భవనం నిర్మాణంలో ఉపయోగించే పదార్థం కలప, ఇటుక రాతితో కలిపి ఉంటుంది. కలప దాని వినియోగంలో చాలా మంచి వాతావరణ సౌలభ్యం, మానవీయ నాణ్యతను కూడా అందించింది. ఈ శ్రావ్యమైన నాణ్యతను అందించే నిర్మాణ మూలకాలలో పరిమాణాల యొక్క ముఖ్యమైన మౌళిక నియంత్రణతో సామరస్య జీవన వాతావరణాన్ని అభివృద్ధి చేయడంలో ఇది గొప్ప ఏకీకృత ప్రభావం.
ఇంటి మొత్తం పరిమాణంతో సంబంధం లేకుండా ఇంటి లోపల సెంట్రల్‍ యార్డ్తో ప్లాన్‍ని నిర్వహించడానికి ఇంటి రూపం ఆమోదించబడింది. లోపల విధులు ఎల్లప్పుడూ ఇంటి పరిమాణాన్ని బట్టి ప్రాంగణం చుట్టూ లేదా దాని వెంట నిర్వహించబడతాయి. ఇది అన్ని కమ్యూనిటీలలో తప్పనిసరిగా సమానంగా ఉండేది.
సమాజ సంస్కృతి
వారి మత విశ్వాసాలతో సంబంధం లేకుండా ప్రజలందరూ చేరి ‘మహాజన్‍’ (ప్రభుత్వ-సంఘం) భావన సమాజ సంస్కృతిని సృష్టించింది. ఇక్కడ గొప్ప సామాజిక శ్రేయస్సు, భాగస్వామ్యం భావన ఉంది. ఇది ఇస్లామిక్‍, హిందూ-జైన్‍ అనుచరుల ఇతర ప్రముఖ సమాజాలలో కూడా గమనించబడుతుంది. ఆరోగ్యకరమైన సహజీవనానికి ప్రతిస్పందనగా సమాజ బంధం ప్రజలందరి అంతర్గత విధి. దీని ఆధారంగా మార్కెట్లు నిర్వహించబడ్డాయి. వ్యాపారులందరూ ఇందులో భాగమయ్యారు. ఇక్కడ వ్యక్తిగత ఆసక్తులు సామూహిక నీతి, నైతికతకు అనుబంధంగా పరిగణించబడ్డాయి. ఈ విధంగా భాగస్వామ్యం చేయబడిన సంస్కృతి నగరంలో ఆదర్శప్రాయమైన సంస్థలను ప్రోత్సహించడానికి ఒక ముఖ్యమైన మూలంగా మారింది. ఇది ఒక నగరాన్ని క్రమక్రమంగా పరిశ్రమ, వాణిజ్యంతో ప్రపంచ వ్యాప్తంగా ఒక ప్రధాన కేంద్రంగా ఉంచడం ద్వారా బలీయమైన ప్రదేశంగా అభివృద్ధి చేయడంలో సహాయపడింది.
రక్షణ, నిర్వహణ అవసరాలు
అహ్మదాబాద్‍లో ఆర్కియాలజి కల్‍ సర్వే ఆఫ్‍ ఇండియా జాబితా చేసిన 28 స్మారక చిహ్నాలు, స్టేట్‍ డిపార్ట్మెంట్‍ ఆఫ్‍ ఆర్కియాలజీ జాబితా చేసిన ఒక స్మారక చిహ్నం, అహ్మదాబాద్‍ మున్సిపల్‍ కార్పొరేషన్‍ వద్ద హెరిటేజ్‍ డిపార్ట్మెంట్‍ ద్వారా రక్షించబడిన 2,696 ముఖ్యమైన భవనాలు ఉన్నాయి.
యాంటిక్విటీస్‍ అండ్‍ ఆర్ట్ ట్రెజర్స్ యాక్ట్, 1972, పురాతన స్మారక చిహ్నాలు, పురావస్తు ప్రదేశాలు, అవశేషాల చట్టం, 1958 సవరణ, ధ్రువీకరణ చట్టం, 2010 ద్వారా ఎఎస్‍ఐ జాబితాలో ఉన్న ఈ స్మారక చిహ్నాలు జాతీయ స్థాయిలో చట్టపరమైన రక్షణను పొందుతాయి. ఎఎస్‍ఐచే జాబితాలో ఈ స్మారక చిహ్నం ప్రాంతీయ దీని ద్వారా రక్షించబడింది. గోడలతో కూడిన చారిత్రక నగరం యొక్క భాగాలు, జాబితాలో వున్న భవనాలు, సైట్‍లు అహ్మదాబాద్‍ అర్బన్‍ డెవలప్‍మెంట్‍ అథారిటీ అభివ•ద్ధి ప్రణాళిక ద్వారా ప్రత్యేక నిబంధనలతో జోన్‍గా రక్షించబడ్డాయి.
హెరిటేజ్‍ డిపార్ట్మెంట్‍, అహ్మదాబాద్‍లో హెరిటేజ్‍ మేనేజ్‍మెంట్‍ కోసం నోడల్‍ ఏజెన్సీగా, హెరిటేజ్‍ మేనేజ్‍మెంట్‍ ప్లాన్‍ తయారీలో ప్రముఖ పాత్ర పోషిస్తుంది. దీనికి ఏఎంసీ లోని అన్ని సంబంధిత అడ్మినిస్ట్రేటివ్‍ విభాగాలు, ఎయుడిఎ, ఏఎస్‍ఐ, గుజరాత్‍ ఎస్‍డీఏ, నేషనల్‍ మాన్యుమెంట్స్ అథారిటీ వంటి అధికారుల మద్దతు ఉంది.
ఏఎంసీలోని హెరిటేజ్‍ డిపార్ట్మెంట్‍ నగరం యొక్క డాక్యుమెంటేషన్‍, పరిరక్షణ, పర్యవేక్షణ బాధ్యతల పరిధికి సంబంధించిన సామర్థ్య భవనం, సాంకేతిక సామర్థ్యంతో సుసంపన్నం చేయబడాలి.
ప్రతిపాదిత హెరిటేజ్‍ మేనేజ్‍మెంట్‍ ప్లాన్‍ నగర సాంస్కృతిక వారసత్వ పరిరక్షణ, స్థిరమైన నిర్వహణ కోసం ఒక ముఖ్యమైన సాధనం. హిస్టారిక్‍ అర్బన్‍ ల్యాండ్‍స్కేప్‍ విధానాన్ని ఉపయోగించి స్థిరమైన అభివృద్ధిని ప్రోత్సహిస్తూ నగరం, సముదాయం, పెద్ద ప్రాదేశిక స్థాయిలో అన్ని నిర్ణయాత్మక పక్రియలలో కీలకమైన అంశంగా చారిత్రక ప్రాంతాల యొక్క సాంస్కృతిక వారసత్వ పరిరక్షణ, స్థిరమైన పట్టణ అభివృద్ధిని ఏకీకృతం చేయడం దీని లక్ష్యం.
ముఖ్యంగా ప్రైవేట్‍ యాజమాన్యం లోని కలప గృహాలు. నగరం యొక్క పశ్చిమ భాగంలో కొత్త నిర్మాణాలు, అభివృద్ధి ప్రాజెక్టుల పరిధి, ప్రభావం యొక్క వివరణాత్మక అంచనాను నిర్వహించాలి.
పర్యాటకులు తప్పకుండా సందర్శించవల్సినవి :
అహ్మదాబాద్‍ నగరంలోని పూర్వపు భాగాలలో రెండు-శతాబ్దాల నాటి పరిసర ప్రాంతాలు సమాజ జీవనానికి ఒక ఉదాహరణ. సాధారణంగా ఒక ద్వారం పోల్‍ (రెసిడెన్షియల్‍ ప్రధాన వీధి)కి ప్రవేశాన్ని సూచిస్తుంది. చెక్క ముఖభాగాలతో కూడిన భవనాలతో కప్పబడిన ఇరుకైన దారులు మధ్య చతురస్రంలో కలుస్తాయి. ప్రతి పోల్‍ (రెసిడెన్షియల్‍ వీధి) ఒకే మతం లేదా కులం లేదా వృత్తికి చెందిన వ్యక్తులచే ఉండుటచే, ఇళ్ళు సమాజంలోని నిర్మాణ శైలిని ప్రతిబింబి స్తాయి. ఓపెన్‍ స్క్వేర్‍లో మతపరమైన నిర్మాణం, కమ్యూనిటీ బావి, పక్షులకు ఆహారం ఇవ్వడానికి స్థలం ఉన్నాయి. ‘‘అహ్మదాబాద్‍ నగరం క్రమాను గత జీవన వాతావరణంలో వీధిని కూడా కమ్యూనిటీ స్థలంగా రూపొందించడం స్థానిక జ్ఞానం, బలమైన సంఘం ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది…’’
అహ్మదాబాద్‍లోని ఝుల్టా మినార్లను (షేకింగ్‍ మినార్లు) నిర్మించిన మాస్టర్‍-బిల్డర్ల గురించి చాలా తక్కువగా తెలిసినప్పటికీ, వారు ఇప్పటికీ భారతదేశ ఇంజనీరింగ్‍ సాహసాలకు ఉదాహరణలుగా నిలిచారు. ఈ జంటలోని ఒక మినార్‍ కదిలితే, మరొకటి కూడా వణుకుతుంది. గొప్పగా చెక్కబడిన ఈ మూడు అంతస్తుల ఎత్తైన మినార్లలో రెండు జతలు ఉన్నాయి. ప్రతి అంతస్తు దాని స్వంత చిన్న బాల్కనీతో ఉంటుంది. పొడవైన జంట కలుపూర్‍ ప్రాంతంలోని అహ్మదాబాద్‍ రైల్వే స్టేషన్‍ సమీపంలో ఉంది. మరొకటి సారంగాపూర్‍ గేట్‍ సమీపంలో ఉంది. అయితే, మినార్లు ఎలా కదిలిపోయాయో తెలుసుకోవడానికి బ్రిటిష్‍ వారు చేసిన ప్రయత్నాల వల్ల ఒకటి ధ్వంసం అయ్యింది. మినార్లకు సందర్శకుల ప్రవేశం అనుమతిలేదు.
ఇండో-ఇస్లామిక్‍ వాస్తుశిల్పాన్ని వెల్లడి చేసే కొన్ని ముఖ్య ఆకర్షణలు జామా మసీదు, తీన్‍ దర్వాజా, భద్ర గేట్‍, కింగ్స్ అండ్‍ క్వీన్స్ సమాధులు మొదలైనవి. మరాఠా కాలం, వలస రాజ్యాల కాలం నాటి భవనాలు కూడా గోడలతో కూడిన నగరంలో ఉన్నాయి.
మానెక్‍ చౌక్‍కు పశ్చిమాన 15వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో జామా మసీదు ఉంది. విశాలమైన బహిరంగ ప్రాంగణం చుట్టూ పెద్ద అరబిక్‍ కాలిగ్రఫీతో చిత్రించబడిన నిలువు వరుసలు ఉన్నాయి. ప్రధాన ప్రార్థనా మందిరంలో 15 గోపురాలకు మద్దతుగా 260 నిలువు వరుసలు ఉన్నాయి. మసీదు, ఆర్కేడ్‍ క్లిష్టమైన శిల్పాలతో కప్పబడి ఉన్నాయి.
రాజు సమాధి లేదా బాద్షా నో హజీరో, జామా మసీదుకు తూర్పున ఉంది. ఒక ద్వారం ద్వారా అనుసంధానించబడి ఉంది. అహ్మద్‍ షా l, అతని కుమారుడు మహమ్మద్‍ షా ll, మనవడు అహ్మద్‍ షా ll సమాధులు ఉన్నాయి. సెంట్రల్‍ హాల్‍ నాలుగు మూలల్లో చిన్న గోపుర గదులు ఉన్నాయి. ఇవి తోరణాలలో అమర్చబడిన చిల్లులు గల రాతి తెరలతో ఉంటాయి. ఇక్కడ మహిళలకు ప్రవేశం లేదు. రాణి సమాధి లేదా రాణి నో హజీరో వీధికి అడ్డంగా ఉంది. సమాధి ప్రాంగణంలో పరివేష్టితమై ఉంది. సమాధికి వెళ్లే రహదారి మహిళల దుస్తులు, ఉపకరణాలను విక్రయించే మార్కెట్‍కు ప్రసిద్ధి చెందింది.
16వ శతాబ్దానికి చెందిన సిడి సయీద్‍ మసీదును తప్పక సందర్శించాలి. సంక్లిష్టంగా చెక్కబడిన రాతి ‘జాలీ’ పని, ముఖ్యంగా పశ్చిమ గోడ కిటికీల వెంట, లేస్‍ నమూనాల వలె చక్కగా కనిపిస్తుంది. పురాతన కాలం నాటిది అయినప్పటికీ, 15వ జైన తీర్థంకరుడైన శ్రీ ధర్మనాథునికి అంకితం చేయబడిన 1848 హుతీసింగ్‍ జైన దేవాలయం, నిర్మాణ వారసత్వం చాలా కాలం తరువాత ఎలా జాగ్రత్తగా సంరక్షించబడిందో చెప్పడానికి ఒక ఉదాహరణ. వ్యాపారి షెత్‍ హుతీసింగ్‍ ఆలయాన్ని నిర్మించడానికి సాంప్రదాయకంగా ప్రసిద్ధి చెందిన మాస్టర్‍ హస్తకళాకారులను నియమించారు.
అహ్మదాబాద్‍లో అనేక స్టెప్‍వెల్‍లు ఉన్నాయి. స్థానికంగా వావ్‍ అని పిలుస్తారు. ఇది గుజరాత్‍లోని పాత నగరాల ముఖ్య లక్షణం. అదాలజ్‍ వావ్‍, దాదా హరీర్‍ వావ్‍ అనేవి రెండు అత్యంత ప్రసిద్ధ స్టెప్‍వెల్‍లు. గొప్పగా చెక్కబడిన ఈ మెట్ల బావులు కమ్యూనిటీ సమావేశ మైదానాలుగా కూడా పనిచేశాయి. ప్రజలు ఇక్కడికి నీరు తీసుకురావడానికి వస్తారని, గోడల వెంట చెక్కబడిన దైవానికి ప్రార్థనలు చేస్తారని, వేసవి తాపాన్ని తట్టుకోవడానికి ఇక్కడ సమయం వెచ్చిస్తారని నమ్ముతారు. నిపుణుల అభిప్రాయం ప్రకారం, ఈ వావ్‍ ఇండో-ఇస్లామిక్‍ ఆర్కిటెక్చర్‍, డిజైన్‍కు ఉదాహరణ. హిందూ, జైన చిహ్నాలతో సజావుగా కలిసిపోయే సంక్లిష్టమైన ఇస్లామిక్‍ పూల నమూనాల శ్రావ్యమైన ఆట. దాదా హరీర్‍ వావ్‍, సాధారణ శిల్పాలతో పాటు, గోడలపై సంస్కృతం, అరబిక్‍ లిపిలు చెక్కబడ్డాయి.
15వ శతాబ్దానికి చెందిన భద్ర కోటను చాలా కాలం తరువాత ఏఎస్‍ఐ సహకారంతో నగర మునిసిపాలిటీ ద్వారా పునరుద్ధరించ బడింది. వాటిపై అందమైన చెక్కడాలు, మసీదులు, ద్వారాలు, బహిరంగ ప్రదేశాలతో కూడిన రాజభవనాలు ఉన్నాయి. దీనికి పశ్చిమాన అహ్మద్‍ మసీదు ఉంది. మైదాన్‍ షా లేదా కింగ్స్ మార్కెట్‍ తూర్పున ఉంది. 17వ శతాబ్దపు ప్యాలెస్‍, ఆజం ఖాన్‍ సరాయ్‍, ప్రయాణికులకు సత్రంగా ఉండేది. బ్రిటిష్‍ కాలంలో ఆసుపత్రి, జైలుగా పనిచేసింది.
మహాత్మా గాంధీ సబర్మతి ఆశ్రమానికి నిలయం. అహ్మదాబాద్‍ బెంగాలీ కవి రవీంద్రనాథ్‍ ఠాగూర్‍కు కూడా ఆతిథ్యం ఇచ్చింది. ‘‘నోబెల్‍ బహుమతి గ్రహీత రవీంద్రనాథ్‍ ఠాగూర్‍ కూడా నగరంలో నివసించారు. నది ఒడ్డున మొగలులు నిర్మించిన భవనంలో నివసిస్తున్నప్పుడు వారి అత్యంత కవితా రచనలను ఇక్కడ రూపొందించారు’’ అని యునెస్కో సైట్‍లో కెవి సౌందర రాజన్‍ పేర్కొన్నారు.
అహ్మదాబాద్‍ నుండి దాదాపు ఎనిమిది కి.మీ దూరంలో ఉన్నప్పటికీ, మరచి పోకూడని మరొక ప్రదేశం సర్ఫేజ్‍ రోజా. ఒక గొప్ప మెట్ల ట్యాంక్‍ చుట్టూ సమాధి. అహ్మద్‍ ఖట్టు గంజ్‍ బక్ష్ (1445), మసీదు, మెహమూద్‍ షా బెగడ, అతని రాణి సమాధులు, రాజభవనాలు, మంటపాలు ఉన్నాయి. భవనాలు పూర్తిగా తోరణాలు లేకపోవటం, అంతటా కట్టిన రాతి ట్రేల్లిస్‍లను ఉపయోగించడం విశేషం.
అహ్మదాబాద్‍ మ్యూజియంలు నగరం విభిన్న సాంస్కృతిక వారసత్వం గురించి ఒక ఆధారాన్ని అందిస్తాయి. యునెస్కో గుర్తింపుకు మరొక ముఖ్య ప్రమాణం వస్త్ర తయారీ వారసత్వం. నగరం యొక్క సంస్కృతి దాని ఔత్సాహిక కమ్యూనిటీల సంప్రదాయాలతో నిండి ఉంది. అవి మతపరమైన విషయాలతో సంబంధం లేకుండా వ్యాపారులు నిర్వహిస్తుంటారు.
యునెస్కో ప్రకారం అహ్మదాబాద్‍ నగరం మలేషియాలోని చారిత్రాత్మక పట్టణం మెలక – జార్జ్టౌన్‍, ఫ్రాన్స్లోని చారిత్రాత్మక నగరం లియోన్‍ ఒకే విధంగా ఉంటాయి. మెలకతో కొన్ని సారూప్యతలు ఉన్నాయి. స్థాపన కాలం 15వ శతాబ్దానికి చెందినది. లియోన్‍ మరింత చారిత్రాత్మకమైనది. కానీ దాని గణనీయమైన విస్తరణ 15వ శతాబ్దం నాటిది. అహ్మదాబాద్‍ లాగా, మెలక-జార్జ్టౌన్‍, చారిత్రాత్మక నగరం లియోన్‍ వ్యాపారులు, వాణిజ్య పట్టణాలు, భౌగోళిక స్థానాలు దాని పాత్రలో విభిన్నంగా ఉన్నప్పటికీ జనాభా యొక్క ప్రధాన ఆర్థిక స్థావరం ఒకేలా ఉంది. అది వాణిజ్యం. మెలకా, లియోన్‍ రెండూ స్థాపించ బడినప్పటి నుండి అహ్మదాబాద్‍ వలె బహుళ-సాంస్కృతిక పట్టణాలుగా ఉన్నాయి. ప్రతి కమ్యూనిటీ వారి స్వంత స్థావరాలను కలిగి ఉండేలా ప్రణాళిక చేయబడింది. నగరాలు తమ సజాతీయత, సంప్రదాయాలను నిలుపుకుంటూ వాటి అభివ•ద్ధి చెందుతున్న దశలలో వీటి సారూప్యతలున్నాయి.