
శిలను ఉలితో చెక్కి తీర్చిదిద్దిన బొమ్మను శిల్పం అంటారు. ముందుగా మట్టి, ఆ తరువాత కొయ్య, ఆ తరువాత రాయి, ఆపైన లోహం, ఇంకా ఇతర ధాతువులతో శిల్పాలు రూపు దిద్దుకొన్నాయి. తెలుగునేలపై పాతరాతి యుగంలో ముడిరాతిని ముతక పనిముట్లుగా చేసిన తొలి ప్రయత్నం, మధ్య రాతియుగంలో నునుపైన కొనలు గల చిన్న పనిముట్లకు దారి తీసింది. ఆ తరువాత ఆలోచనలు పెరిగి, అనుభవం నేర్పిన పాఠాలతో, నాణ్యమైన రాతిని ఎంపిక చేసుకొని, కొనలు మొనదేలేట్లు అరగదీసి, పదునైన రాతిగొడ్డళ్లను తయారించి, తమ నైపుణ్యాన్ని ప్రదర్శించిన కాలాన్ని కొత్తరాతి యుగమన్నారు. ఆ దశను దాటి, రాగి లోహాన్ని కనుగొన్న తరువాత, ఆదిమ మానవుని జీవితంలో కొత్త పోకడలు నడకలు నేర్చుకొన్నాయి. దీన్ని రాగి రాతి యుగమన్నారు.
రాగి-రాతియుగం చివరి రోజుల్లో సా.శ. ముందు 2000-1750 ప్రాంతంలో మరో వింత, నాటి మానవ మేధస్సులో పాల పుంతలా మెరిసింది. ఆ నేపథ్యంలో ఇనుముకు నిప్పు కణం తోడై, రకరకాల పనిముట్లకు దారితీసి, విప్లవాత్మక జీవన విధానానికి నాంది పలికింది. అదే ఇనుపయుగం. తాముండే నివాసాలకు బదులు మరణించిన వారి కళేబరాలను నిక్షిప్తం చేసే పక్రియలో, భాగంగా సమాధులను కట్టుకోవటం ప్రారంభించారు. గుంటలోపల, గదుల్లోనూ, శవాలను పాతి, పాతరపై ఎత్తుగా మట్టిని కప్పి, చుట్టూ బండరాళ్లను గుండ్రంగా అమర్చి, మరణించిన వారికి గుర్తుగా పక్కనే ఒక నిలువురాతిని పాతటం ఇనుపయుగపు ఆచారమైంది.
ఇదుగో ఇక్కడ పుట్టుకొచ్చిందో కొత్త ఆలోచన. మరణించిన వారు ఆడ, మగ అనే తేడా తెలిసేట్లు, రాతి పరుపుపై ఆకారాలను రాసుకొని, అప్పటికే అందుబాటులో ఉన్న ఇనుప ఉలి, సుత్తెలకు పని జెప్పి, తొట్టతొలి శిల్పాలను కల్పించిన ఘనతను దక్కించుకొంది తెలంగాణా.
ఖమ్మం జిల్లా పదుగోనిగూడెం, గుండాల, కాంచనపల్లి, గలభగూడెం, జానంపేట, వరంగల్ జిల్లా కాటారం, గంగారం, దామరవాయిలలో శిలువ లాంటి రాతి కడ్డీలపై మగవారిని సాదాగానూ, ఆడవారిని స్థనాలతోనూ చెక్కి, శిల్పకళకు పురుడుబోసిన ఈ ఆనవాళ్లు తెలంగాణా చరిత్రలో మైలురాళ్లు!
-ఈమని శివనాగిరెడ్డి-స్థపతి,
ఎ : 9848598446