సింధు జలాల ఒప్పందం జరిగి ఇప్పటికీ 65 సంవత్సరాలు గడచినాయి. ఆనాటికి ఈనాటికి వాతావరణంలో, సింధు నదీ వ్యవస్థలోవర్షపాతం, హిమపాతం, నీటి లభ్యత, నీటి వినియోగం, హిమాలయ పర్యావరణంలో, భూవినియోగంలో, ఇతర సంబంధిత అంశాలలో తీవ్రమైన మార్పులు చోటు చేసుకున్నాయి. ఒప్పందంలో భాగస్వాములుగా ఉన్న రెండు దేశాలలో కూడా రాజకీయ, సామాజిక, ఆర్థిక స్థితిగతుల్లో కూడా మార్పులు, ఊహించని పరిణామాలు సంభవించాయి. 1965, 1971, 1999లో పాకిస్తాన్తో మూడు యుద్ధాలు జరిగినా సింధు నది జలాల ఒప్పందం రద్దు కాలేదు. ఆ దిశగా చర్చ కూడా జరగలేదు. ఆ తర్వాత పాకిస్తాన్ భూభాగం నుంచి ఇస్లామిక్ ఉగ్రవాద కార్యకలాపాలు, దాడులు తీవ్రం అయినాయి. పాకిస్తాన్లో తిష్ట వేసి కూచున్న ఇస్లామిక్ ఉగ్రవాద సంస్థలచే ముంబాయి, పఠాన్ కోట్, పార్లమెంట్, ఉరి, పుల్వామా తదితరదాడులు జరిగినాయి. దాడుల నేపథ్యంలో, పైన పేర్కొన్న ప్రాక•తిక మార్పుల నేపథ్యంలో సింధు జలాల ఒప్పందాన్ని సమీక్షించు కునే హక్కు భారత్కు ఉంది. 2025 ఏప్రిల్ 22న పహల్గాంలో మత ప్రాతిపదికన జరిగిన దాడుల తర్వాత అది అనివార్యమయ్యింది. ఈ వ్యాసంలో సింధు జలాల ఒప్పందాన్ని భారత ప్రభుత్వం పక్కన బెట్టడంలో ఔచిత్యాన్ని, మంచి చెడ్డలను చర్చించడం లేదు. ఒప్పందం చేసుకొని సింధు జలాలను నెహ్రూ 80 శాతం నీటిని శత్రు దేశానికి ధారాదత్తం చేసినాడన్న ఆరోపణలో నిజనిజాలను చర్చించడానికి, ఒప్పందాన్ని పక్కన బెట్టడం వలన తక్షణ ప్రభావాలు ఎట్లాఉండబోతున్నాయి అన్న అంశాలకు మాత్రమే పరిమితం అయ్యాను.
భారతదేశ జల వనరులు :
సింధు జలాల ఒప్పందంలోకి వెళ్ళే ముందు భారత దేశ జలవనరుల గురించి స్థూలంగా తెలుసుకుందాము. భారతదేశంలో మొత్తం 22 నదీ బేసిన్లు ఉన్నాయి.వీటిల్లోలభ్యమయ్యే 75 శాతం విశ్వసనీయత కలిగిన నికర జలాలు సుమారు 2000 BCM (బిలియన్ క్యూబిక్ మీటర్లు)లు (సుమారు 70,000 టిఎంసిలు). ఒక BCM సుమారు 35 టిఎంసిలకు సమానం. ఈ 22 నదీ బేసిన్లలో హిమాలయ నదీ బేసిన్ లైన గంగా, సింధూ, బ్రహ్మపుత్ర అత్యంత ముఖ్యమైనవి. ఇక పీఠభూమి నదులలో గోదావరి, కృష్ణ, కావేరి పెద్దవి. దేశంలో గంగా బేసిన్ 25.9 శాతం, సింధూ బేసిన్ 9.8 శాతం, బ్రహ్మపుత్ర బేసిన్ 6 శాతం, గోదావరి 9.7 శాతం, కృష్ణా 8 శాతం, కావేరీ 2.6 శాతం పరివాహక ప్రాంతాలు కలిగి ఉన్నాయని కేంద్ర జల సంఘం లెక్క గట్టింది. ఈ బేసిన్లలో లభ్యమయ్యే నికర జలాలు ఈ విధంగా ఉన్నాయి.

- భారత్లో 8,38,803 చదరపు కిలోమీటర్ల పరీవాహక ప్రాంతం కలిగిన గంగా బేసిన్లోలభ్యమయ్యే నికర జలాలు (75% విశ్వసనీయత) 509.52 BCMలు (17,994 టిఎంసిలు)
- భారత్లో 1,93,252 చదరపు కిలోమీటర్ల పరీవాహక ప్రాంతం కలిగిన బ్రహ్మపుత్ర బేసిన్లో లభ్యమయ్యే నికర జలాలు (75% విశ్వసనీయత) 527.28 BCMలు (18,629 టిఎంసిలు)
- భారత్లో 3,17,708చదరపు కిలోమీటర్ల పరీవాహక ప్రాంతం కలిగిన సింధు బేసిన్లో లభ్యమయ్యే నికర జలాలు (75% విశ్వసనీయత 45,53 BCMలు (1,608టిఎంసిలు)
- 3,12,150చదరపు కిలోమీటర్ల పరీవాహక ప్రాంతం కలిగిన గోదావరి బేసిన్లో లభ్యమయ్యే నికర జలాలు (75% విశ్వసనీయత) 117.74 BCMలు (4,158 టిఎంసిలు)
- 2,59,439చదరపు కిలోమీటర్ల పరీవాహక ప్రాంతం కలిగిన కృష్ణా బేసిన్లో లభ్యమయ్యే నికర జలాలు (75% విశ్వసనీయత) 89.04 BCM లు (3,144 టిఎంసిలు)
- (సోర్స్: కేంద్ర జల సంఘం నవంబర్ 2018లో జారీ చేసిన అధ్యయన నివేదిక)
సింధు నదీ వ్యవస్థ :
సింధు నది టిబెట్ పీఠభూమిలో ఉద్భవించి పశ్చిమ దిశలో ప్రవహించి ఆ తర్వాత దక్షిణ దిశకు మళ్ళి భారత్, పాకిస్తాన్ దేశాల మీదుగా 3,180 కిలోమీటర్లు ప్రవహించి అరేబియా సముద్రంలో కలుస్తుంది. ఈ ప్రయాణంలో 5 పెద్ద ఉప నదులు .. చీనాబ్, జీలం, రావి, బియాస్, సట్లెజ్ నదులు సింధు నదిలో కలుస్తాయి. సింధు జలాల ఒప్పందం సింధు నది సహా మొదటి రెండు ఉప నదులను పశ్చిమ నదులుగా, తతిమా మూడు ఉప నదులను తూర్పు నదులుగా పేర్కొన్నది. సింధు నదీ వ్యవస్థలో మొత్తం ఆరు నదులు ఉన్నాయన్న మాట.
మొత్తం 11.65 లక్షల చదరపు కిలోమీటర్ల పరీవాహక ప్రాంతం కలిగిన సింధు నదీ వ్యవస్థలో 60 శాతం పాకిస్తాన్లో (పాకిస్థాన్ అధీనంలో ఉన్న జమ్ము కాశ్మీర్ భూభాగం సహా), 22 శాతం భారత్లో పరీవాహక ప్రాంతం విస్తరించి ఉంది. మిగతాది టిబెట్లో (10 శాతం), ఆఫ్గానిస్తాన్లో (7 శాతం) ఉన్నది.
దేశ విభజనకు పూర్వమే సింధ్ రాష్ట్రంలో సాగునీటి వ్యవస్థల నిర్మాణం :
సింధ్ ప్రాంతంలో సాగునీటి వ్యవస్థలు.. సుక్కూర్ బ్యారేజి సహా బ్రిటిష్ కాలంలోనే నిర్మాణం అయినాయి. గోదావరి జలాలు మైదాన ప్రాంతమైన ఆంధ్రాలోనే మొదట వినియోగంలోకి వచ్చినట్టు అచ్చం అట్లనే సింధు జలాల వినియోగం కూడా మైదాన ప్రాంతమైన అవిభక్త సింధ్, పంజాబ్ ప్రాంతంలో మొదట జరిగింది. సుక్కూర్ బ్యారేజి నిర్మాణానికి సాంకేతిక సలహాలు ఇచ్చిన వాళ్లలో మోక్షగుండం విశ్వేశ్వరాయతో పాటు మన హైదరాబాద్ రాష్ట్ర ఇంజనీర్ నవాబ్ అలీ నవాజ్ జంగ్ బహదూర్ కూడా ఒకరు. వీరిద్దరూ కలిసి హైదరాబాద్ నగరంలో మూసి వరద నియంత్రణ కోసం పథకాలు రూపొందించిన సంగతి మనందరికీ ఎరుకే. ఈ సంగతి ఎం వి తన ఆత్మకథ ‘Memoris of my Working Life’లో రాసినాడు.
ఒప్పందానికి పూర్వమే సింధు నదిపై పాకిస్తాన్లో 6 బ్యారేజిలు ఉనికిలో ఉన్నట్టు తెలుస్తున్నది. అవి గుడ్డు బ్యారేజి, సుక్కూర్ బ్యారేజి, కోటరీ బ్యారేజి, టౌన్సా బ్యారేజి, చష్మా బ్యారేజి, జిన్నా బ్యారేజి. అట్లాగే సింధు నదిపై 143 మీటర్ల ఎత్తైన 420 టిఎంసిల నిల్వ సామర్థ్యం కలిగిన టర్బెల డ్యాం కూడా నిర్మాణం అయ్యింది. టర్బెల డ్యాంకు అనుబంధంగా 4800 మెగావాట్ల విద్యుత్ ఉత్పత్తి సామర్థ్యం కలిగిన జల విద్యుత్ కేంద్రం నిర్మాణం అయ్యింది.
అట్లే భారత్ లో సింధు నదిపై నిముబాజ్గొ డ్యాం చీనాబ్ నదిపై బాలీఘర్ డ్యాం, దుల్హస్తి డ్యాం, సలాల్ డ్యాం రావి నదిపై బస్రి డ్యాం, చమేరా డ్యాం, రంజిత్ సాగర్ డ్యాం బియాస్ నదిపై లార్గి డ్యాం, పండో డ్యాం, పోంగ్ డ్యాం జీలం నదిపై ఉరి డ్యాం సట్లెజ్ నదిపై భాక్రానంగల్యాం మొదలైనవి నిర్మాణం అయినాయి. ఇవి గాక వీటి ఉపనదులపై కూడా అనేక చిన్నచిన్న జల విద్యుత్ కేంద్రాలు నిర్మాణం అయినాయి. వీటి కాలువల ద్వారా సాగునీరు కూడా సరఫరా అవుతుంది. భారత్ లో భాక్రానంగల్, రంజిత్ సాగర్ లాంటి బాహుళ ప్రయోజనాలు కలిగిన పెద్ద డ్యాంలు సింధు నది వ్యవస్థలో ఎక్కువగా లేవు.
సింధు జలాల ఒప్పందంలో ముఖ్యాంశాలు :
ఒప్పందం ప్రకారం తూర్పు నదులైన రావి, బియాస్, సట్లెజ్ నదులలో లభ్యమయ్యే టిని సంపూర్ణంగా భారత్ వినియో గించుకోవచ్చు. అయితే పాకిస్తాన్ భూభాగంలో ప్రవేశించిన తర్వాత ఈ నదుల నీటిని పాకిస్తాన్ కూడా వినియోగించుకోవచ్చు. పశ్చిమ నదులైన సింధు, జీలం, చీనాబ్ నదుల జలాలను పాకిస్తాన్ సంపూర్ణంగా వాడ •కోవచ్చు. భారత భూభాగంలో పశ్చిమ నదులపై భారత్ జల విద్యుత్ ప్రాజెక్టులు కట్టి విద్యుత్ ఉత్పత్తి తర్వాత నీటిని నదిలోకి వదిలి పెట్టాలి.ఇరు దేశాలు నది జలాల వినియోగం తదితర సమస్త సమాచారాన్ని ఒకరికొకరు ఇచ్చి పుచ్చుకోవాలి. ఈ ఒప్పందం అమలును పర్యవేక్షించడానికి శాశ్వత ప్రాతిపదికన ‘ఇండస్ కమిషన్’ ఏర్పాటు చేయాలి. ఈ కమిషన్లో ఇరుదేశాలు తమ తరపున ఒక కమిషనర్ ను నియమిస్తాయి. కమిషన్ కనీసం సంవత్సరానికి ఒకసారైనా సమావేశం కావాలి. ఒకసారి భారత్లో అయితే తదుపరి సమావేశం పాకిస్తాన్ లో జరగాలి. కమిషన్ ఏటా వార్షిక నివేదిక రూపొందించి ఇరు దేశాల ప్రభుత్వాలకు నివేదిస్తుంది. వివాదాలను ఇరు దేశాలు చర్చల ద్వారా పరిష్కరించుకోవాలి. లేనట్టయితే ఏదైనా ఒక దేశం కోరితే Court of Arbitation ఏర్పాటు చేసుకొని వివాదాన్ని పరిష్కరించుకోవాలి. ఈ ఒప్పందంలో సింధు బేసిన్లో లభ్యమయ్యే జలాల్లో 80 శాతం నీరు పాకిస్తాన్కు, 20 శాతం నీరు భారత్కు అని ఎక్కడా పేర్కొనలేదు. పశ్చిమ, తూర్పు నదుల పరీవాహక ప్రాంతాలను బట్టి ఈ రకమైన నిర్ధారణకు వచ్చి ఉంటారని అనుకోవచ్చు. 1960, సెప్టెంబర్ 19న ఇరు దేశాలు సంతకం చేసిన సింధూ జలాల ఒప్పందం స్థూలంగా ఇట్లా ఉంది. దీనిపై భారత్ తరపున ఆనాటి ప్రధానమంత్రి జవహర్ లాల్ నెహ్రూ, పాకిస్తాన్ తరపున ఆనాటి దేశాధ్యక్షుడు, ఫీల్డ్ మార్షల్ మొహమ్మద్ అయూబ్ ఖాన్ సంతకాలు చేశారు. International Bank for Reconstruction and Development (దీన్నే ప్రపంచ బ్యాంక్ అని పేర్కొంటారు) ఈ ఒప్పందానికి మధ్యవర్తిత్వం వహించింది.

సింధు జలాల ఒప్పందం రద్దు వలన తక్షణ ప్రభావాలు ఉంటాయా?
నిజానికి సింధు నది ఒప్పందాన్ని భారత ప్రభుత్వం మొత్తంగా రద్దు చేయకుండా ప్రస్తుతానికి పక్కన పెట్టింది (krpt in abeyance). ఉరి ఘటన తర్వాత 2016లో సింధు జలాల ఒప్పందాన్ని సమీక్ష చేయడానికి కేంద్ర ప్రభుత్వం కేబినెట్ సెక్రెటరీ ఆధ్వర్యంలో ఒక ఉన్నత స్థాయి కమిటీని వేసింది. ఇందులో నీటిపారుదల నిపుణులు, విద్యుత్ రంగ నిపుణులు, ఆర్థిక వేత్తలు, పర్యావరణ వేత్తలు సభ్యులుగా ఉన్నారు. 8 ఏళ్లు గడచింది. కమిటీ ఏ నిర్ణయం తీసుకోలేదు. భారత్ సింధు జలాల ఒప్పందాన్ని ప్రస్తుతం పక్కన పెట్టినప్పటికీ ఇప్పటికిప్పుడు సింధు నది జలాలను ఆపడానికి లేదా ఇతర బేసిన్లకు మళ్ళించడానికి మన దేశం వద్ద మౌలిక సదుపాయాలు (Infrastucture Facilities) లేవు. ఇప్పుడున్నవి జల విద్యుత్ ఉత్పత్తికి ఉద్దేశించినచిన్నడ్యాంలు మాత్రమే. వాటిని Run-Ofth e River Project అంటారు. అంటే విద్యుత్ ఉత్పత్తి తర్వాత ఆ నీళ్ళు నదిలోకి వెళ్లిపోతాయి.
ఇవి హిమాలయ నదులు కాబట్టి ఏడాది పొడుగున నదిలో ప్రవాహాలు ఉంటాయి. పీఠభూమి నదులలో ఉన్నట్టే వానా కాలంలో హిమాలయ నదుల్లో కూడా అధికంగా ప్రవాహాలు ఉంటాయి. సింధు దాని 5 ఉప నదుల నుంచి వచ్చే అపారమైన జలరాశిని నిలువ చేయడానికి ఎత్తైన డ్యాంలను నిర్మించవలసి ఉంటుంది. ఆ నిల్వ నీటిని విద్యుత్ ఉత్పత్తికి, వ్యవసాయానికి,ఇతర నదీ బేసిన్లకు మళ్ళించడానికి పర్వతాలను తొలిచి వందల కిలోమీటర్ల సొరంగాలను తవ్వాలి. ఇవి ఖర్చుతో కూడుకున్నవి, సమయం తీసుకుంటాయి, హిమాలయ పర్యావరణానికి అపారమైన నష్టాన్ని కలుగజేసే అవకాశం ఉంది. పైగా హిమాలయ పర్వత శ్రేణులు అత్యధిక భూకంప ప్రభావిత జోన్గా వర్గీకరించిన ప్రాంతం. భూకంపాలు వచ్చినప్పుడు డ్యాం పగిలి కూలిపోతే అది సృష్టించే విలయం ఊహకు అందనిది. కాబట్టి భారత భూభాగంలో సింధు నదిపై ఎత్తైన డ్యాంలను నిర్మించడం కుదరదు. లద్దాక్ ప్రాంత ముఖ్య పట్టణంలే కూడా ముంపు బారిన పడుతుంది. ఎత్తైన డ్యాంలు నిర్మించకుండా సిందు నదిలో లభ్యమయ్యే అపారమైన జలరాశిని మనం ఒడిసి పట్టివాడుకోలేమన్న అవగాహన నెహ్రూకి ఉంది. అట్లే హిమాలయ భూకంప ప్రభావిత జోన్లో ఎత్తైన డ్యాంలను నిర్మించడం కూడా ప్రమాదకరమన్న అవగాహన కూడా ఆయనకు ఉన్నది.
సింధు పరీవాహక ప్రాంతం ఎవరికి అనుకూలం?
భారతదేశం సింధు నదీ వ్యవస్థలో పైన ఉన్నది. మనవి పర్వత ప్రాంతాలు. పాకిస్తాన్ నదీ వ్యవస్థకు దిగువన ఉన్నది. గోదావరి బేసిన్లో ఎత్తైన ప్రాంతంలో తెలంగాణ, దిగువన మైదాన ప్రాంతంలో ఆంధ్రా ఉన్నట్టు అనుకోవాలి. పాకిస్తాన్ లో మైదాన ప్రాంతాలు, డెల్టా భూములు ఉన్నాయి. మనం ఎంత వాడుకున్నాతూర్పున ఉన్న రావి, బియాస్, సట్లెజ్ నదుల నీళ్ళను మాత్రమే వాడుకోగలం. పశ్చిమాన ఉన్న సింధు, చీనాబ్, జీలం నదుల జలాలను నిలువ చేయలేము.అందుకే ఆ నదులను పాకిస్తాన్ కు వదిలేయడం జరిగింది. వాటిపై జల విద్యుత్ కేంద్రాలను నిర్మించి విద్యుత్ ఉత్పత్తి తర్వాత నీటికి నదిలోకి వదిలేయడం జరుగుతుంది. ఇవి కూడా ఎక్కువ నిల్వ సామర్థ్యం ఉన్న డ్యాంలు కావు. పశ్చిమాన ఉన్న ఆ మూడు నదుల పరీవాహక ప్రాంతాలు కూడా అత్యధికంగా పాకిస్తాన్ భూభాగంలోనే ఉన్నాయి. ఒప్పందం ప్రకారం తూర్పు నదులైన రావి, బియాస్, సట్లెజ్ జలాలను మన అవసరాలకు ఇన్నేళ్ల తర్వాత కూడా ఇంకా పూర్తిగా వినియోగంలోకి తీసుకురాలేక పోయినాయి మన ప్రభుత్వాలు. పాకిస్తాన్లో టర్బెల లాంటి ఎత్తైన డ్యాంలతో పాటు మైదాన ప్రాంతాల్లో సుక్కూర్లాంటి బ్యారేజిలు కూడా ఉన్నాయి. వాటి ద్వారా లక్షలాది ఎకరాలకు సాగునీరు మళ్ళించగలుగుతున్నారు. పట్టణాలకు, నగరాలకు తాగునీరు అందివ్వగలుగుతున్నారు. ఎత్తైన డ్యాంల వద్ద విద్యుత్ ఉత్పత్తి కూడా జరుగుతున్నది.

సింధు జలాల ఒప్పందానికి జరిగిన కృషి :
సింధూ నది జలాల పంపిణీకి సంబంధించిన అంతరాష్ట్ర వివాదాలు స్వాతంత్రియానికి పూర్వం నుంచే అవిభక్త భారతదేశంలో పంజాబ్, సింధ్, బహావల్పూర్, బికనేర్ రాష్ట్రాల మధ్య ఉండేవి. 1947 లో భారతదేశం విభజన చెందిన తర్వాత సింధు నదీ బేసిన్ కూడా రెండు ముక్కలు అయ్యింది. విభజనానంతరం సింధు జలాల వివాదం పాకిస్తాన్కు పోయిన పశ్చిమ పంజాబ్, భారత్లో ఉన్న తూర్పు పంజాబ్ రాష్ట్రాల మధ్య వివాదంగా మారింది. 1948 లో ఇది భారత్, పాకిస్తాన్ దేశాల మధ్యన అంతర్జాతీయ వివాదంగా రూపం మార్చుకున్నది. 1952 దాకా రెండు దేశాల మధ్య సింధు జలాల పంపిణీకి సంబంధించిన వివాదాలపై అనేక సమావేశాలు జరిగాయి. లేఖల ద్వారా సంప్రదింపులు జరిగినాయి. రెండు దేశాలు ఎవరి వైఖరితో వారు వ్యవహరించడంతో వివాద పరిష్కారం జరగలేదు.
గతంలో అమెరికాలో టెన్నేసివ్యాలీ అథారిటీ (TVA) ఛైర్మన్, అమెరికా అణు శక్తి కమిషన్కు ఛైర్మన్ అయిన డేవిడ్ ఇ లీలిఏంతల్ (DAVID ELILIENTHAL) కృషి ఫలితంగా 1952లో ఈ వివాదంలోకి ప్రపంచ బ్యాంకు మధ్యవర్తిగా రంగ ప్రవేశం చేసింది.ఆనాడు ప్రపంచ బ్యాంక్ ఉపాధ్యక్షుడిగా ఉన్న విలియం ఐలిఫ్ (WABlliff) మధ్యవర్తిత్వానికి నేతృత్వం వహించాడు. రెండు దేశాలు తమ తరపున ఇంజనీర్లను చర్చల ప్రతినిధులుగా నియమించాయి. భారత్ తరపున జాతీయ, అంతర్జాతీయ నదీ జలాల పరిష్కార చట్టాలపై అపారమైన అనుభవం ఉన్న, తూర్పు పంజాబ్ చీఫ్ ఇంజనీర్ నిరంజన్ దాస్ గులాటి (ND Gulhati), పాకిస్తాన్ తరపున చీఫ్ ఇంజనీర్ మునీరుద్దిన్ చర్చల కోసం శాశ్వత ప్రతినిధులుగా నియమించబడినారు. సింధు జలాల ఒప్పందం ఖరారు చేయడంలో భారత్ తరపున మరో ఇద్దరు ఇంజనీరింగ్ మేధావులు.. సెంట్రల్ వాటర్ & పవర్ కమిషన్ ఛైర్మన్, కేంద్ర ప్రభుత్వ ఎక్స్ అఫిషియో అదనపు సెక్రెటరీ ఏ ఎన్ ఖోస్లా, కేంద్ర జల వనరుల మంత్రిత్వ శాఖ డిప్యూటీ సెక్రెటరీ డా. జె కె మల్హోత్రా కీలక పాత్ర పోషించినారు. ఈ మొత్తం వ్యవహారాన్ని ఆనాటి కేంద్ర జల వనరుల మంత్రి, ఉప ప్రధాన మంత్రి శ్రీ గల్జారీ నందా పర్యవేక్షించినారు. అమెరికా రాజధాని నగరం వాషింగ్టన్ డిసి లో ఉన్న ప్రపంచ బ్యాంకు ప్రధాన కార్యాలయంలో సుధీర్ఘంగా చర్చలు, క్షేత్ర స్థాయి పర్యటనల అనంతరం ఇరు దేశాలకు ఆమోదయోగ్యమైన ఒప్పందం ఖరారు అయ్యింది. ఈ వివరాలన్నీ భారత్ తరపున చర్చల ప్రతినిధిగా వ్యవహరించిన ఎన్ డి గులాటి రచించిన “Indus WatersTreaty -An Exercise in International Mediation’’ అనే పుస్తకంలో కూలంకషంగా చర్చించినారు. ఆనాడు దేశంలోని అత్యుత్తమ ఇంజనీరింగ్ నిపుణుల మేధోమధనంలో నుంచి ఉద్భవించిన సింధు జలాల ఒప్పందం కేవలం నెహ్రూ చారిత్రక తప్పిదంగా అభివర్ణించడం సమంజసమా?
ఒప్పందం రద్దు వలన జరిగేది ఏమిటి?:
ఇండస్ వాటర్ ట్రీటీ (IWT)ను భారత ప్రభుత్వంఅబియన్స్ లో పెట్టినందు వలన ఇప్పటికిప్పుడు పాకిస్తాన్కు జరిగే నష్టం ఏమీ లేదని ఇంజనీరింగ్ నిపుణులు భావిస్తున్నారు. భవిష్యత్తులో ఎత్తైన డ్యాంలు కట్టి, హిమాలయ పర్వతాలను తొలిచి సొరంగాలు నిర్మించి నీటిని మళ్లించినా సింధు నదీ వ్యవస్థలో ఉత్పన్నం అయ్యే అపారమైన జలరాశి కిందకి పోవలసిందే. ఎందుకంటే నీటిని నిల్వ చేయడంలో డ్యాంలకు కూడా పరిమితులు ఉంటాయి. అయితే ఎండాకాలం మంచు కరిగివస్తున్న నీటిని మాత్రం భారత్లో ఆపి వేసే అవకాశం ఉంది. అప్పుడు పాకిస్తాన్లో సాగునీటికి, తాగునీటికి ఇబ్బందులు తప్పవు. అందుకు భారత్ విద్యుత్ ఉత్పత్తిని నిలిపివేయాల్సి ఉంటుంది. తక్కువ ధరకు లభించే పర్యావరణహిత విద్యుత్తును కోల్పోవడానికి భారత్ సిద్దపడుతుందని నిపుణులు భావించడం లేదు. ఎందుకంటే.. జమ్ము కశ్మీర్, హిమాచల్ ప్రదేశ్, పంజాబ్, హర్యానా, రాజస్థాన్ రాష్ట్రాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలైన చండీఘర్, లద్దాక్ ఈ జల విద్యుత్ ఉత్పత్తి వ్యవస్థమీదనే ఆధారపడి ఉన్నాయి.
భావోద్వేగాలకు లోను కాకుండా వాస్తవికంగా ఆలోచిస్తే ఆనాటికి సింధు జలాల ఒప్పందం (IWT)సరి అయినదేనని తోస్తుంది. పైన ప్రస్తావించి నట్టు జాతీయ, అంతర్జాతీయ నీటి వివాదాల పరిష్కార చట్టాలను అధ్యయనం చేసిన న్యాయ నిపుణుడు, ఆనాటి ఈస్ట్ పంజాబ్ చీఫ్ ఇంజనీర్ ఎన్ డి గులాటి, సెంట్రల్ వాటర్ & పవర్ కమిషన్ ఛైర్మన్ఏ ఎన్ ఖోస్లా లాంటి ఇరిగేషన్ ఇంజనీరింగ్లో మేధావులు12 ఏండ్ల పాటు విస్తృతంగా చర్చించిన తర్వాతనే ఈ ఒప్పందం ఖరారు అయ్యింది తప్ప నెహ్రూ మెదడులో నుంచి అకస్మాత్తుగా ఊడిపడిన ఒప్పందం కాదు అని విజ్ఞులు గమనించాలి.
65 ఏండ్ల తర్వాత సింధు జలాల ఒప్పందంలో జరిగినదని అంటున్న నష్టాన్ని లేదా అన్యాయాన్ని నివారించడానికి, సింధు జలాల ఒప్పందం ప్రకారం తూర్పు నదులైన రావి, బియాస్, సట్లెజ్ నదులలో లభ్యమయ్యే జలాలను భారతదేశంలో సంపూర్ణంగా వినియోగంలోకి తీసుకురావడానికి, పశ్చిమ నదులైన సింధు, జీలం, చీనాబ్ జలాల్లో భారత్ మరింత ఎక్కువ నీటి వాటాను పొందడానికి ఏమి చేయాలన్న అంశాలపై ఇంజనీరింగ్ నిపుణులు, న్యాయ నిపుణులు, పర్యావరణ వేత్తలు, ఆర్థిక వ్యవహారాల నిపుణులతో చర్చించి కార్యాచరణ సిద్దం చేయాల్సిన బాధ్యత కేంద్ర ప్రభుత్వానిదే. అయితే ప్రకృతి సిద్దంగా ఏర్పాటు అయిన సింధు బేసిన్ పరీవాహక ప్రాంతాలను మార్చడం వీలు కాదన్న సత్యాన్ని కూడా గుర్తించడం అవసరం.
- శ్రీధర్రావ్ దేశ్పాండే,
ఎ : 94910 60585