చరిత్ర అనేది మార్పుకు సంబంధించిన ఒక ధారావాహిక గాథ అంటారు. ప్రజలు, తమచుట్టూ ఉన్న ప్రపంచం ఏ మాత్రం మార్పు లేకుండా ఉంటే, తరం నుంచి తరానికి ఒకే రకమైనదిగా ఉంటే అందులో ఎదుగూ బొదుగూ ఏమీ ఉండదు. ఎటువంటి మార్పూ లేదు కనుక రాయడానికి చరిత్ర అంటూ ఏదీ ఉండదు. కాబట్టి మానవ సమాజంకు గానీ, ప్రకృతి ప్రపంచానికి గానీ మార్పు అనేది ఒక అనివార్యమైన తప్పించుకోలేని దృగ్విషయం. ఈ మార్పు క్రమంలో ఎన్నో సవాళ్లు ప్రకృతి ఎంచుకొంటుంది. మానవ సమాజాలు ఎదుర్కొంటాయి. కొన్ని సందర్భాలలో ప్రకృతి వైపరీత్యాలు మానవ సమాజాల మనుగడకు పలు రకాల అవరోధాలను తెచ్చి పెడతాయి. అదే సమయంలో సహజ ప్రాకృతిక వ్యవస్థలకు అవి కొనసాగేందుకు ఆయా సమాజాలు ఎంచుకునే సాంస్కృతిక, ఆర్థిక రూపాలు కూడా ప్రమాద కారులుగా మారుతూ ఉంటాయి. గతం అనేది మానవాళికి ప్రకృతికి మధ్య తలెత్తిన శత్రుత్వానికి సంబంధించి అనేక ఉదాహరణలు చూపుతుంది. అదే గతం పునరుద్ధరణను, ఆశను పెంచింది. మానవ చరిత్రను రూపుదిద్టటంలో పర్యావరణ క్రమం అనేది ఎంతగానో దోహదపడింది. మానవాళి తమ పరిసర ప్రకృతిలో ఎన్నో మార్పులను ప్రవేశపెట్టింది. మానవులు తాము చేసిన మార్పులకు అనుగుణంగా తమ సమాజాలను, జీవన విధానాలను పద్ధతులను మార్చుకోవలసి రావటమే కాకుండా ఆ మార్పులకు అలవాటు కూడా పడవలసి వచ్చింది. అలా మార్చుకోలేక పోయినప్పుడు అవి క్షీణించటమో, అదృశ్యం కావటమో జరిగింది.
భూమ్మీద ఉన్న మానవాళి ప్రతి భాగంలోనూ ప్రతి చారిత్రక దశలోనూ ఇటువంటివి తప్పకుండా సంభవించింది. అందుకనే వర్తమానాన్ని అర్థం చేసుకోవాలనుకున్నా భవిష్యత్తును ఎరిగి ప్రమాదరహితమైన దారులను ఎంచుకోవాలనుకున్నా గతానికి సంబంధించిన పర్యావరణ అనుభవాలను మనం అర్థం చేసుకోవాలసి ఉంటుంది.
18వ శతాబ్దంలో బ్రిటీషర్లు ఆస్ట్రేలియాను స్వాధీన పరచుకుని పీనల్ కాలనీలను స్థాపించారు. వారు ఆ కాలనీల్లోకి ఖైదీలనే కాకుండా పెంపుడు జంతువులను, మొక్కలను ఇతరవైన వాటిని వెంట తెచ్చారు. స్థానికం కానివి ఎన్నో వచ్చి చేరాయి. వాటితో పాటే వ్యాధులు కూడా ఆ ఆవరణ వ్యవస్థకు పరిచయమయ్యాయి. స్థానికులకు వీటి ప్రభావం తప్పింది కాదు. కొద్ది దశాబ్దాలు గడిచాయో లేదో స్థానికుల సంఖ్య క్షీణించింది. అక్కడి పచ్చిక మైదానాలు, అడవులు అంతరించాయి. ఈ మార్పులు అంతటితో ఆగలేదు. 1988లో మానవ తప్పిదం, నిర్లక్ష్యం వల్ల చెర్నోబిల్ ప్రమాదం సంభవించింది. ఆ పేలుడు వల్ల వందల కిలోమీటర్ల వరకు శకలాలు చిందిపడి ఆ మేరకు ఆకాసమోద్యం కాకుండా చేసింది. అణుధార్మికిత పైకి కనిపించదు కానీ, దాని ప్రభావాలు స్పష్టంగానే కనిపిస్తాయి. వృక్షాలు అంతరించాయి. మొక్కలు రకరకాల రూపాల్లో పెరిగాయి. జంతవులలో జన్యుపరివర్తనలు విపరీత రూపం పొందాయి. చెర్నోబిల్ ప్రాంతంలోని వదిలివేయబడిన గృహాల కిటికీలలో ఇప్పటికీ పిల్లలొదివేసిన ఆటవస్తువులు అలాగే ఉండిపోయాయి.
ఆ ప్రాంతం నుండి దూరం పోలేక అక్కడే ఉండవలసి వచ్చిన వారు ఆ కలుషిత వాతావరణం వల్ల అణుధార్మిక ప్రభావాలకు గురై వ్యాధి గ్రస్తులయ్యారు. అణుధార్మికత గల శకలాలు యూరప్ మీద కూడా పడటంతో పంటలు, పాలు వాడుకకు పనికి రాకుండా పోయాయి చాలా కాలం వరకు. ఉత్తరార్థ గోళమంతా అణుధార్మిక ప్రభావం పడింది. ఇటువంటి సంఘటనల తర్వాతనే అణువిద్యుత్ కేంద్రాలు స్థాపనల్లాంటి వాటి గురించి ప్రపంచం పునరాలోచన చేయవలసి వచ్చింది. ప్రకృతిలో సహజంగా వాటిల్లే పరిణామాల కంటే మానవ ప్రేరిత మార్పులు తెచ్చే ముప్పు అధికంగా

ఉంటుంది. మానవ చరిత్రను ప్రకృతి వైపరీత్య సంఘటనలు కూడా సమాధికంగానే బాధించాయి. ముఖ్యంగా వాతావరణ మార్పులు. ఎన్నో ద్వీపాలు మంచు కరగటం వల్ల, అగ్నిపర్వతాలు పేలడం వల్ల నివాస యోగ్యం కాకుండా పోయాయి. 1883లో క్రాకటోనా ద్వీపంలోని అగ్నిపర్వత విస్ఫోటనాలు ద్వీపాన్ని ధ్వంసం చేశాయి. 36,000 మంది చనిపోవటమే కాకుండా వాతావరణంలో ప్రపంచవ్యాప్తంగా అనేక మార్పులకు కారణమైంది. ఇక భూకంపాల్లాంటివి సృష్టించే విధ్వంసాలు తక్కువేమీ కాదు. 1755లో భూకంపం లిస్టన్ను శిథిలం చేసింది. దీనినే గ్రేట్ లిస్టన్ భూకంపం అని పేరు. పోర్చుగల్ను అతలాకుతలం చేసింది. వేర్వేరు జీవరాశుల జనాభాచక్రాలు అభివృద్ధి, క్షీణతలను చూశాయి. ఈస్ట్ ఆఫ్రికా, యితర ఖండాలలోని ప్రాంతాలలో క్రమం తప్పని మిడతల దండు బారిన పడి పంటలు ధ్వంసమయ్యాయి. ఆకస్మికంగా విరుచుకుపడే వ్యాధులు, వైరస్ విజృంభణలు అనేకం జరిగాయి. యూరప్ జనాభాలో పావు వంతులో జనాభా బ్లాక్ డెత్ వల్ల చనిపోయింది. 1347 నుండి 1351 మధ్య కాలంలో మధ్యయుగాల ఆర్థిక, రాజకీయ నిర్మాణాలను సమూలంగా మార్చివేసింది. గత సంఘటనలను అధ్యయనం చేయటం వలన ప్రజలు పర్యావరణాన్ని మార్చుకోవటమే కాకుండా, పర్యావరణ ప్రభావాలు మానవ సమాజాన్ని మార్చాయి.
పర్యావరణ చరిత్ర లక్ష్యం మనుషులు భాగంగా ఉన్న ప్రాకృతిక సమాజాలతో కాలక్రమంలో వాటి సంబంధాల అధ్యయనం చేయటం, ఆ సంబంధాన్ని ప్రభావితం చేసే మార్పుల పక్రియలను స్పష్టంగా వివరించటం ఒక విధానంగా పర్యావరణ చరిత్ర పర్యావరణ విశ్లేషణ మానవ చరిత్రను అర్థం చేసుకోవడానికి ఉపకరిస్తుంది. వివిధ జీవరాశులు ఒక దానిపై ఒకటి ఎటువంటి ప్రభావాలను కలిగి ఉంటుందో అధ్యయనం చేస్తుంది. సహజ శక్తులు భిన్న వ్యవస్థలు మానవులపై చూపే ప్రభావం, మానవ చర్యలు వివిధ మానవేతర ప్రాణులు, అస్తిత్వాలను ఏ విధంగా ప్రభావిత పరుస్తాయో కూడా అధ్యయనం చేస్తుంది. పర్యావరణ చరిత్రకారులు సజీవ, నిర్జీవ వ్యవస్థలు భూమిపై మానవ కార్యకలాపాలను ప్రభావితం చేయడాన్ని గుర్తిస్తారు.
అలాగే సహజ ఆవరణ వ్యవస్థలో మానవ చర్యలు మార్పులు ప్రభావాలను మూల్యాంకనం చేస్తారు. పర్యావరణ చరిత్ర ఒక్కటే మిగిలిన ఏ అవగాహనా పద్ధతుల కన్నా అధికంగా మానవులకు యితర జీవరాశులలో గత సంబంధాలను అర్థం చేసుకోగలుగుతుంది. ఇతర సంప్రదాయ ఆర్థిక, సామాజిక, రాజకీయ చారిత్రక విశ్లేషణా రూపాలకన్నా పర్యావరణ చరిత్ర సరైన పద్ధతిలో అవగత పరచుకోగలుగుతుంది. అంతే కాదు పర్యావరణ చరిత్ర యితర విశ్లేషణా రూపాలను సవాలు చేయగలుగుతుంది.
పర్యావరణ చారిత్రక కథనం మానవ సమాజాలలోని మార్పుల సమాహారం, ఈ మార్పుల సమాహారం పర్యావరణంలో వచ్చిన మార్పులను నమోదు చేస్తుంది.
చరిత్రలాగానే పర్యావరణ చరిత్ర మానవీయమైన విచారణ లేదా దర్యాప్తు లాంటిది. పర్యావరణ చరిత్రకారుల ఆసక్తి అంతా ప్రజలు ప్రకృతి గురించి ఏమి భావించేవారు ఆ భావనలను ఏ విధంగా జానపద మత సంబంధ గాథల్లో, జనామోద సంస్కృతి, సాహిత్యం, కళల్లో ఏ విధంగా అభివ్యక్తం చేశారో అనే విషయంపై ఆసక్తిని కలిగి ఉంటాయి. అందువల్లనే పర్యావరణ చరిత్ర అంటే అది భావాలు, సంస్కృతులు చరిత్ర కూడా అవుతుంది.
– డా।। ఆర్. సీతారామారావు
ఎ : 9866563519