(15 జూన్, 2020, 102వ జయంతి సంధర్భంగా)
తెలంగాణలో బాల సాహిత్యాన్ని తమ బాధ్యతగా రాసి తొలి, మలితరం సాహితీవేత్తలు పొట్లపల్లి రామారావు, ఆదిరాజు వీరభద్రా రావు, జి. రాములు మొదలుకుని ఉమ్మడి రాష్ట్రంలో బాల సాహిత్యాన్ని సుసంపన్నం చేసిన ప్రముఖ కవులు, రచయితలు చలమచర్ల రంగాచార్యులు, పాకాల యశోదారెడ్డి, డా.దాశరథి, డా. సి. నారాయణ రెడ్డి, బి.ఎన్.శాస్త్రి, ఇల్లిందల సరస్వతీదేవి, ఉత్పల సత్యనారాయణాచార్య, వేముగంటి నరసింహాచార్యులు, తిగుళ్ళ వేంకటేశ్వరశర్మ, ఇరివెంటి కృష్ణమూర్తి, నందగిరి ఇందిరా దేవి గడియారం రామకృష్ణశర్మ, దాశరథి కృష్ణమాచార్య, బిరుదురాజు రామరాజు, మాదిరెడ్డి సులోచనాదేవి, లోక మలహరి, డి.రామలింగం, సామల సదాశివ, జె.బాపురెడ్డి, డా. గూడూరి రాఘవేంద్ర, ఎర్రోజు సత్యం, డా.మలయశ్రీ, వాసాల నర్సయ్య నుండి డా. భూపాల్ వరకు ఎంతోమంది తెలంగాణ బాల సాహితీమూర్తులు ఉన్నారు. అయితే పైన పేర్కొన్నవారంతా కవులు, రచయితలు, విమర్శకులుగా సుప్రసిద్ధులు కావడంతో సమగ్ర చరిత్ర నిర్మాణక్రమంలో ఆయారంగాల్లో వాళ్ళు చేసిన కృషి రికార్డు అయ్యిందే తప్ప ప్రధాన స్రవంతి అయిన బాల సాహిత్య వికాసానికి చేసిన కృషిని గురించి పెద్దగా నమోదు కాలేదు.
తెలంగాణ రాష్ట్ర ఆవిర్భావం తరువాత ‘తెలంగాణ బాలసాహిత్య చరిత్ర’ నిర్మాణం జరుగు తున్న క్రమంలో ఈ దిశగా అనేక ప్రయత్నాలు మొదలయ్యాయి. విశ్వవిద్యాలయాల్లో పరిశోధనలు జరుగుతున్నాయి. సాహిత్య చరిత్రకారులతో పాటు ఔత్సాహిక పరిశోధకులు సైతం ‘తెలంగాణ బాల సాహిత్య నిర్మాతల’ రచనలను సేకరించి ప్రచురిస్తున్నారు. ఈ నేపథ్యంలో తొలి రోజుల నుండి బాల సాహిత్య వికాసం కోసం కృషిచేసినప్పటికీ బాల సాహిత్య వైతాళికులుగా చరిత్రలో నమోదు కానివాళ్ళు ఇద్దరున్నారు. ఒకరు ఇల్లిందల సరస్వతీదేవి, మరొకరు ఉత్పల సత్యనారాయణాచార్య. ఆంధప్రదేశ్ బాలల అకాడమి ఏర్పాటైన తర్వాత తెలుగు బాల సాహిత్యంలో విశేషకృషి చేసిన బాల సాహితీవేత్తలకు ‘బాలబంధు’ పురస్కారంతో సత్కారం జరిపింది. ఇది ఉమ్మడి రాష్ట్రంలో బాలసాహిత్యంలో విశేష గౌరవం. 1978లో మొదటిసారి ఆరుగురికి ఈ పురస్కారం లభించింది. న్యాయపతి రాఘవరావు, న్యాయపతి కామేశ్వరి, ఇల్లిందల సరస్వతీదేవి, డా.పి.తిరుమలరావు, పాలంకి వెంకటరామచంద్రమూర్తి, బి.వి. నరసింహారావులు తొలిసారి బాలబంధు గౌరవాన్ని అందుకోగా 1991లో ఏడిద కామేశ్వరరావు, మద్దులూరి రామకృష్ణ, అలపర్తి వెంకట సుబ్బారావు, వేజేండ్ల సాంబశివరావు, డా.వెలగా వెంకటప్పయ్య, కవిరావులకు లభించించాయి. 1992లో బాపు, ముళ్ళపూడి వెంకటరమణ, బుజ్జాయిలు, 1993లో ఉత్పల సత్యనారాయణాచార్య, బి.ఎ.రెడ్డి, మునిరత్నం నాయుడులకు పురస్కార ప్రదానం జరిగింది.
బాలబంధు పురస్కారం అందుకున్న కేంద్ర సాహిత్య అకాడమి పురస్కార గ్రహీతలు, ప్రముఖ రచయిత్రి ఇల్లిందల సరస్వతీ దేవి కథా సాహిత్యం, ప్రముఖకవి ఉత్పల సత్యనారాయణాచార్యులు కవిత్వం గురించి నమోదైనంతగా వీరి బాల సాహిత్యకృషి గురించి నమోదు కాలేదు. విశ్వవిద్యాలయాల్లో ఈ ఇద్దరి సాహిత్యంపై పిహెచ్.డిలు వచ్చినప్పటికీ సాహిత్య అకాడమి పురస్కారం పొందిన రచనలపైన పరిశోధన జరిగింది. తెలంగాణా సాహిత్య చరిత్ర నిర్మాణం జరుగుతున్న క్రమంలో వీరి బాలసాహిత్య కృషిని కూడా చేర్చుకోవాల్సిన అవసర ముంది. నిజానికి తెలుగు సాహిత్యంలో ఉమ్మడి రాష్ట్రంలోనూ, ప్రస్తుతం రెండు రాష్ట్రాలలోనూ బాల సాహిత్యంలో విశేషస్థాయిలో పరిశోధన జరగలేదు. ఎం.దేవకి, వెలగా వెంకటప్పయ్య, గంగిశెట్టి శివకుమార్, పి.ధనలక్ష్మి, గుడివాడ ప్రభావతి, గౌరవ రాజు సతీష్ కుమార్, పి.సరస్వతి, వాసరవేణి పరశురాం, కందేపి రాణీప్రసాద్లు బాల సాహిత్యం లోని వివిధ అంశాలపై పిహెచ్.డి చేసారు. ఇవేకాక బాల సాహితీవేత్తల రచనలపై పలు పరిశోధనలు జరిగాయి. పిల్లల రచనలన్న ఒక చూపు కూడా పరిశోధన ఎక్కువగా జరగపోవడానికి మరో కారణం కావచ్చు. కారణాలు ఏవైనా ప్రస్తుతం బాల సాహిత్యం తెలుగునాట విరివిగా వస్తోంది. పత్రికలు, ప్రచురణ సంస్థలు, అకాడమీలు ఈ దిశగా పనిచేస్తున్నాయి.
1918లో పుట్టిన ఇల్లిందల సరస్వతీదేవి మెట్టినిల్లు ఖమ్మం జిల్లా మధిర తాలూకాలోని తెలకవరం. పదేళ్ళ వయసులో నర్సాపురం నుండి ఇల్లిందల రామారావు భార్యగా హైదరాబాద్ చేరిన సరస్వతీదేవికి చదువుకోవాలన్న కోరిక బలంగా ఉండడంతో వివాహానంతరం విద్యాభ్యాసం చేశారు. గృహిణిగా తన బాధ్యతలను నిర్వహిస్తూనే రచయిత్రిగా, సమాజసేవకురాలిగా తన పాత్రను నిర్వహించారు సరస్వతీదేవి. రాజకీయంగా, సాంఘికంగా చీకటిగా ఉన్న ఆనాటి తెలంగాణ వాతావరణం ఒంటరితనానికి లోను చేసిందని, ఆ ఆవేదన విస్తృత పఠనానికి పురికొల్పిందని చెప్పిన ఈమె మొదట ఇంట్లో అందుబాటులో ఉన్న తెలుగు, ఆంగ్ల సాహిత్యాన్ని అధయ్యనం చేసింది. తరువాత శ్రీకృష్ణదేవరాయాంధ్ర భాషా నిలయం మొదలుకుని జుమ్మేరాత్ బజార్లో దొరికే పుస్తకాల వరకు చదివింది. ఈ సందర్భంలోనే కథా పక్రియ ఎక్కువగా ఆకర్శించడంతో అటువైపు మొగ్గుచూపి రచనలు చేయడం ప్రారంబించారు. పోలీస్ చర్య తరువాత హైదరాబాద్ దక్కన్ రేడియో ఆలిండియా రేడియోగా మారింది. సరస్వతీదేవి తన రచనలను రేడియోలో చదవడం ప్రారంభించారు. ఆదిరాజు వీరభద్రారావు, సురవరం ప్రతాపరెడ్డి మొదలగు ప్రముఖుల పరిచయం వలన వారి పరిశోధనాంశాలు వీరిని ఎంతో ఆకర్శించాయి. ఇదే సమయంలో సామాజిక చైతన్యం, సాంఘిక ఉద్ధీపనల కోసం మహిళా సంఘాల ఆవశ్యకతగుర్తించిన సరస్వతీదేవి 1936 ప్రాంతంలో ఎల్లాప్రగడ సీతాకుమారితో కలిసి, రంగమ్మా ఓబుల్ రెడ్డి అధ్యక్షులుగా ఆంధ్ర యువతీ మండలి స్థాపించారు. సరస్వతీదేవి కార్యదర్శిగా, ఉపాధ్యక్షులుగా పనిచేశారు. ఆంధ్ర యువతీ మండలి స్థాపన స్త్రీ జాగృతికి ఒక ప్రధాన సంకేతమైంది.
‘రచనా వ్యాసంగమే ఆరాధ్యదైవం’గా భావించి కథలు, నవలలు, వ్యాసాలు, బాలసాహిత్యం మొదలగు రచనలు దాదాపు నాలుగు దశాబ్ధాలపాటు చేశారు సరస్వతీదేవి. ఇటు పుట్టింటిలోనూ, అటు మెట్టినింటిలోనూ అందరూ సరస్వతీ పుత్రులు కావడం వీరికి కలిసివచ్చిన అవకాశం. వివాహం తర్వాత చదువుకున్నారు సరస్వతీదేవి. రచనా వ్యాసంగం, సమాజసేవతో పాటు అప్పటి హైదరాబాద్ ముఖ్యమంత్రి వెల్లోడి భార్యతో సూచనతో జైలు విజిటర్గా అక్కడి స్త్రీల సమస్యల గురించి వాకబుచేసి వారికి అన్ని సౌకర్యాలు అందేవిధంగా పనిచేశారు. వృద్ధాశ్రమాలకు వెళ్ళి తమవంతు బాధ్యతగా తనకు చేతనైన సహాయం చేశారు. రచయిత్రిగా ఆంధ్ర పత్రికలో ‘వనితా లోకం’ శీర్షిక ద్వారా స్త్రీలకు ఉపయోగించే అనేక వ్యాసాలు రాసారు. దాదాపు ఆరు సంవత్సరాలు ‘ఇయం గేహే లక్ష్మ్ణి’ శీర్షిక క్రింద కృష్ణా పత్రికలో వనితలకు సంబంధించిన వ్యాసాలు రాసారు. స్త్రీల వంటింటి ముచ్చట్ల నుండి అంతర్జాతీయ విషయాల వరకు వీటిలో ఉండేవి. ‘కళ్యాణ కల్పవల్లి’, ‘జీవన సామరస్యము’, ‘నారీ జగత్తు’, ‘వెలుగుబాటలు’, ‘వ్యాస తరంగిణి’ పేర వెలువడ్డాయి. వీరి నూరు కథల సంపుటి ‘స్వర్ణ కమలాలు’కు ఆంధప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమి అవార్డు, 1982లో కేంద్ర సాహిత్య అకాడమి అవార్డులు లభించాయి. తెలంగాణ కోడలిగా, వెలుగుకు నోచుకోని తెలంగాణా ప్రాంతపు విశిష్టతను తెలిపేందుకు, తెలంగాణ ప్రాంత మహనీయులకు నివాళులు అర్పించేందుకు ‘తేజో మూర్తులు’ గ్రంథాన్ని వెలువరించారు.
‘పిల్లలకు కథలు చెప్పవలసిన అవసరం వచ్చినప్పుడల్లా కొత్త కథలు సేకరించి చెప్పినా ఎప్పుడో ఒకప్పటికి ప్రతి తల్లికి పిల్లలు కథ చెప్పమంటే ‘‘ఏం కథ చెప్పాలి?’’ అన్న ప్రశ్న కలుగుతుంది. ఈ విషయాన్ని తెలిపే అంగ్ల గ్రంథాలు చదివాక ఎటువంటి కథనైనా పిల్లలకు ఉత్సుకత కలిగిస్తూ, ఉత్సాహాన్ని రేకెత్తిస్తూ ఎలా చెప్పాలో తెలుసు కున్నాను. పిల్లలతో మాట్లాడుతున్నట్టుగా వ్రాయడమే బాల సాహిత్యానికి అవసరమైన శైలి అని గ్రాహ్యమైంది’ ఈ పద్ధతిలోనే తాను బాల సాహిత్యాన్ని సృజించానని చెప్పుకున్నారు సరస్వతీదేవి. బాలలు ఎక్కడైనా బాలలే. నిరంతరం ఆటపాటల లోకంలో విహరించే ఈ స్వచ్ఛతా సేతువుల కోసం ఆధునిక బాల సాహిత్యం వివిధ విభాగాలుగా వెలువడు తోంది. వీటిలో కథలు, జీవిత చరిత్రలు, నాటికలు వెలువరించారు సరస్వతీదేవి.

కథను అత్యంత శక్తివంతమైన వాహికగా మలచుకున్న సరస్వతీదేవి వందలాది కథలను రాసారు. అదే కోవలో పిల్లల కోసం కూడా చక్కని కథలను అందించారు. పిల్లలకు నీతిని, జీవనరీతిని బాల్యం నుండే నేర్పాలన్నది వీరి అభిప్రాయం. పిల్లలకు ఉపయోగించే అనేక సామెతలను వారి చిన్నారి హృదయాలకు హతుకునే విధంగా కథల రూపంలో సులభశైలిలో రాసిన వీరు వాటిని ‘ఉత్తర కుమార ప్రజ్ఞలు’ పేరుతో ప్రచురించారు. తన రచనలు కేవలం తమాషాగా, సరదాగా చదువుకునే విధంగా ఉండడంతో పాటు పిల్లల్లో చక్కని ప్రవర్తన, మంచి నడవడి, ఉత్తమ గుణగణాలు, అలవాట్లు అలవరచుకునే విధంగా బాలల రచనలు ఉండాలని అప్పుడే శీలవంతమైన సమాజం నిర్మాణ మవుతుందని సరస్వతీదేవి నమ్మకం. ‘ఉత్తర కుమార ప్రజ్ఞలు’ ఐదు సామెతలను వివరించే అయిదు కథల సంపుటి. కథలు రాయడమనే విద్యలో ప్రతిభావంతురాలైన రచయిత్రి సామెతల కథను చెప్పటానికి తనదైన ఒక పద్ధతిని ఏర్పరుచుకున్నారు. కథ మొదలుపెట్టడం ఒక సంఘటనను వివరించడంతో ప్రారంభించి ఆ సామెతను కథ రూపంలో వివరించేందుకు చక్కని భూమికను ఏర్పాటు చేస్తారు. దానిపైన తరువాత చక్కని కథనంతో ఆ కథను పూరించి పిల్లలను ఆకట్టుకునే విధంగా మలుస్తారు. ఈ సంపుటిలోని తొలికథ ‘భగీరథ ప్రయత్నం’. కష్టమైన పనిని ప్రయత్నించి సాధించిన వారిపట్ల ఈ లోకోక్తిని వాడుతాం. ఈ కథలో చదువులో నామమాత్రంగా ప్రతిభ కనబరిచే నారాయణ పట్టుదలతో చదివి పాసవుతాడు. నారాయణ తండ్రి ‘మన నారాయణ భగీరథ ప్రయత్నం చేసి పరీక్ష పాసయ్యాడ’ని అంటాడు. ఆ మాటకు ఇతర పిల్లలకు సందేహం కలిగి ‘భగీరథ ప్రయత్నం’ అంటే ఏమిటన్న సందేహం కలుగుతుంది. పిల్లల సందేహాన్ని తీరుస్తూ భగీరథుని ప్రయత్నాన్ని, గంగానదిని భూమిపైకి తేవడాన్ని అద్భుతంగా చెబుతుంది రచయిత్రి. తాను పురాణాలు, ఇతిహాసాల నుండి కథలను తీసుకుని పిల్లలకు నచ్చేవిధంగా రాయడానికి కారణం మహనీయుల గురించి, వాళ్ళు చేసిన ఈ ప్రయత్నాలు, పట్టుదలలను గురించి వివరించి చెబితే పిల్లలకు హత్తుకుపోతుంది అంటారు. బాలల్లో ఈర్ష్య అసూయలు ఉండకూడదని, వాటి వలన ఇబ్భంధులు ఎదుర్కోవాల్సి వస్తుందని తెలిపే మరో కథ ‘శల్య సారథ్యం’. తన సహ విద్యార్థి రాము సాధించిన విజయాలు చూసి ఓర్వలేని శ్రీకాంత్ మాయోపాయాలతో రామును గెలవాలని చూస్తాడు. మహాభారత కథ ప్రకారం తాను ఏ పక్షంలో ఉన్నాడో ఆ పక్షాన్ని నిరుత్సాహపరుస్తూ, ఎదుటి పక్షం వారి విజయానికి తోడ్పడితే దానిని శల్య సారథ్యం అంటారు. ఈ కథలో రాము, శ్రీకాంత్ల స్నేహితుడు గోపి శల్యసారథ్యం వహించాడని, ఈ ముగ్గురు మిత్రుల మధ్య జరిగిన సంఘటనకు భారతంలోని ప్రసిద్ధ సంఘటన నేపథ్యంగా మలిచారు రచయిత్రి. అత్యంత సరళంగా, బాలబాలికల మనసుకు హత్తుకునే విధంగా రాయడం ఇల్లిందల సరస్వతీదేవి శైలి. ఎంతోమంది తమతో కాని పనులు సాధిస్తామని ప్రగల్భాలు పలకుతారు, తీరా సమయంవస్తే వెనకడుగు వేసేవారిని మనం చూస్తుంటాం. ఇలాంటివారి ప్రజ్ఞలను ‘ఉత్తర కుమార ప్రజ్ఞలు’ అంటారు. రామేశం ఎప్పుడూ తన తెలివితేటల గురించి ఎక్కువగా చెబుతూ ఉంటాడు. వాళ్ళ పాఠశాలను తనిఖీ చేసేందుకు అధికారి వస్తాడని తెలవడంతో బడి మానివేసి ఇంట్లో కూర్చుంటాడు. ఇదీ కథ. రచయిత్రి కథను పండించిన విధానం చదివితే తెలుస్తుంది. ఇదే సంపుటిలో మరో రెండు కథలు ఉన్నాయి. హనుమంతుడిని సీతను చూసిరమ్మంటే లంకను కాల్చివచ్చాడు. ఇదే నాల్గవ కథ. ఇక ఐదవది ‘ఎగదీసిన బ్రహ్మహత్య-దిగదీసిన గో హత్య’. తెలివితేటలుగల ఒక మంత్రి తమ రాజ్యాన్ని కాపాడుకోవడం ఆవుల మీద కూర్చోబెట్టి బ్రాహ్మణులను యుద్ధానికి పంపుతాడు. అది చూసిన శత్రువులకు ఏంచేయాలో పాలుపోదు. బ్రాహ్మణులను చంపితే బ్రహ్మహత్య పాపం, వాళ్ళు ఎక్కివచ్చిన గోవులను చంపితే గోహత్య పాపం కనుక ఏమీ చేయలేక శత్రువులు వెనుదిరిగి వెళ్ళిపోవడం కథ.
ఇల్లిందల సరస్వతీదేవి పిల్లలకోసం తెచ్చిన మరో కథా సంకలనం ‘అదృష్టవంతులను చెరిపే వారు లేరు’. ఇది ఎనమిది కథల సంపుటి. మొదటికథ ‘మూడు పిల్లుల కథ’. ఈ కథ నేషనల్ బుక్ ట్రస్ట్ ఇండియా తురగా జానకీరాణి సంపాదకత్వంలో ప్రచురించిన ‘బంగారు పిలక’ బాలల కథా సంకలనంలోనూ ఉంది. జంతువుల కథలు, జంతువులు మాట్లాడడం, మాయాలోకాల వంటివి పిల్లలను బాగా ఆకర్శించే విషయాలు. సరస్వతీదేవి తన కథల్లో జంతువులను ప్రధాన పాత్రలుగా మలిచి కథలను రాసారు. ‘మూడు పిల్లి కూనలు’ అటువంటిదే. ప్రతి జంతువుకు దాని స్వభావసిద్ధమైన ఒక ఆహారపు అలవాటు ఉంటుంది. అది దాని జాతి స్వభావాన్ని తెలుపుతుంది. ఒకపిల్లి తన ముగ్గురు పిల్లలు గంగ, మంగ, రంగలను తన లాగా ఎలుకలు తినిపించి కాకుండా తాను నివాసముంటున్న హొటల్లో దొరికే రొట్టె ముక్కలు, బిస్కట్లు పెట్టి పెంచుతుంది. కానీ ఆ పిల్లి పిల్లలకు ఆ ఆహారం రుచించదు. ఎన్ని తిన్నా ఒడుపు వెలితిగానే అనిపించేది. ఒకనాడు తల్లి పిల్లి కదులుతూ వెళ్ళే ఒక చిన్న జంతువును (ఎలుకను) తినడం చూసి తమకు కూడా అదే కావాలని పట్టుబడతాయి. చివరకు ఒకనాడు ఒక ఎలుకను పట్టుకుని తినడంతో వెంటనే పిల్లిపిల్లలకు కడుపు నిండిపోతుంది. అలా తమ జాతిస్వభావమైన ఆహారాన్ని సంపాదించుకుని భుజిస్తాయి. ఇది పిల్లలకు బాగా నచ్చే కథ. ఇలా అత్యంత సాధారణమైన అంశాలను తీసుకుని, అంతకుమించి ప్రతిభావంతంగా రాయడం తెలిసిన బాలల కథకురాలు సరస్వతమ్మ. విశ్వాసం అనగానే మనకు జంతువుల్లో గుర్తుకు వచ్చేది కుక్కలు. కుక్కలు చూపించే విశ్వాసం గురించి ఈ సంపుటిలో రెండు కథలు ఉన్నాయి. మొదటిది ‘నమ్మిన మిత్రుడు’. కిందపడి దెబ్బలు తగిలి బాధపడుతున్న గిరి అనే బాలుడిని జాకీ అనే కుక్క కాపడుతుంది. రెండవ కథ ఎంగిలి మెతుకులు తిన్న విశ్వాసంతో ఇంటియజమానిని కాపాడే టైగర్ అనే కుక్క కథ. మనకు కామాక్షి బాలసుబ్రహ్మణ్యం కథ ‘ముత్తూస్ డ్రీమ్స్’ తెలుసు. అద్భుతమైన ఊహా ప్రపంచంలో మునిగితేలే ముత్తు ఒక ఉపాధ్యాయుని సహాయంతో తన కలలను ఎలా నిజం చేసుకోవాలో తెలుసుకుంటాడు. అటువంటి పిల్లల అద్భుత ఊహా ప్రపంచాన్ని గురించిన మంచి కథ ఇందులో ఉంది. మంచిపని కోసం తప్పుచేసి చివరకు పశ్చాత్తాపడే బాలుని కథ ‘దామోదరం చేసిన తప్పు’ కథ. అబద్ధాలు చెప్పే పిల్లల గురించి, పిల్లల మనస్తత్వం గురించి మరో రెండు కథలున్నాయిందులో. ఈ సంపుటికి పేరుపెట్టిన ‘అదృష్టవంతులను చెరిపేవారు లేరు’ కథలో ఈర్ష్య, అసూయలతో ఒకరు మరొకరి ఎదుగుదలను ఆపలేరు అనే విషయాన్ని రచయిత్రి చక్కగా చెబుతుంది. ఈ కథలన్నీ పిల్లలకు చక్కని మార్గనిర్దేశాన్నివ్వడమే కాక మనలాంటి పాఠకులకు పిల్లల మనస్తత్వాన్ని తెలిపుతాయి.
విషయాన్ని కళ్ళకు కట్టినట్లు చూపించేవి నాటికలు. పిల్లలకోసం కథలే కాక నాటికలు రాసారు సరస్వతీదేవి. నాటికలు పిల్లలకే కాక అందరిని ఆకట్టుకుంటాయి.
ఇందులోని ‘బాలవీరులు’ రామాయణంలోని లవకుశుల కథ. కాగా దుర్యోధనుని గర్వభంగానికి సంబంధించింది ‘అపకారికి ఉపకారము’ నాటకం. ఇదే కోవలో ఛత్రపతి శివాజీకి సంబంధించిన విషయానికి చెందిన ‘దేవుడి మహిమ’ నాటకం. ఇంకా ‘పటాటోపం’, ‘బొమ్మల పెళ్ళి’ నాటకాలు ఆకర్శించే ఇతివృత్తానికి సంబంధించినవి. ‘సహవాసదోషం’ నాటకం తమకు తెలియకుండానే చెడు సాంగత్యంతో తప్పు అలవాట్ల పాలవుతున్న పిల్లలను ఎలా చక్కదిద్ధాలో తెలిపేది. పిల్లల మనస్తత్వాన్ని చక్కగా వివరించే నాటకం ఇది. కథలు నాటికలే కాకుండా ఇల్లిందల సరస్వతీదేవి ‘గాంధీ తాతయ్య’, ‘ఇందిరా ప్రియదర్శిని’ పేర పిల్లల కోసం రెండు జీవిత చరిత్రలు రాసారు. శాంతి ప్రవక్త, అహింసామూర్తి అయిన గాంధీ జీవిత కథను పిల్లలకోసం వారికందే విధంగా రాసిన రచయిత్రి ఇందిరా గాంధీ కథను అంతకు మించిన శైలిలో రాసారు. అరవింద అనే ఒక బాలికకు చెబుతున్నట్టుగా పిల్లలకు ఆసక్తి కలిగేవిధంగా వారితో ప్రత్యక్షంగా సంభాషణ చేస్తున్నట్టుగా ఈ జీవిత చరిత్రను రాయడం విశేషం. ఇందిరను పిల్లలకు ఒక నాయకురాలిగా కాకుండా ‘అక్కయ్య’ అంటూ పరిచయం చేయడం మరింత ఆసక్తిని కలిగిస్తుంది. ఇరవై నాలుగు చక్కని శీర్షికలతో సాగుతుంది ఈ ఇందిర కథ. ‘అక్కయ్య దగ్గర ఎన్ని రకాల బొమ్మలు ఉండేవనుకున్నారు….’ అంటూ పిల్లలకు ఆసక్తిని రేకెత్తిస్తూ రాయడమనే శైలిని ఇందులో చూడొచ్చు. ఇలా కథతోపాటు తాను చేపట్టిన ప్రతి పక్రియను సుసంపన్నం చేసిన ప్రజ్ఞామూర్తి ఇల్లిందల సరస్వతీదేవి. 1958-66 వరకు ఆంధప్రదేశ్ శాసన మండలిలో నామినేటేడ్ సభ్యురాలిగా ఉన్నారు. సరస్వతీదేవి రచనల్లో సింహభాగం కథలే అయినా బాలల కోసం రాయడంలో రచయిత్రిగా ఆవిడ నిబద్ధత కనబడుతుంది. ప్రౌఢ రచనలు, బాలల రచనలకు భేదం ఉంది. పిల్లల కోసం రాయడం అనేది కత్తిమీద సాము వంటిది. బహుశ్ణ ఇది అందరికీ సాధ్యపడక పోవచ్చు. దానిని సుసాధ్యం చేసి చూపించిన రచయిత్రి, ఇల్లిందల సరస్వతీదేవి. అమ్మమ్మగా, నాయనమ్మగా తెలుగు పిల్లల కోసం అందించిన బాల సాహిత్యంపై ఇతర రచనలపై జరిగిట్లుగా పరిశోధన, ప్రచారం జరగాల్సిన అవసరముంది. తెలంగాణ బాల సాహిత్య చరిత్రలో మైలురాయిగా నిలిచే రచయిత్రి ఇల్లిందల సరస్వతీదేవి.
-డా. పత్తిపాక మోహన్
ఎ : 9966229548