జైపూర్‍ను 2019 జూలై 6న యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశంగా పేర్కొనబడింది. ఇది అరుదైన యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ జాబితాలో చేరింది. ప్రపంచ వారసత్వ సందర్శనీయ ప్రాంతంగా గుర్తింపు ఇచ్చింది. ఈ మేరకు UNESCO యునెస్కో (యునైటెడ్‍ నేషన్స్ ఎడ్యుకేషనల్‍, సైంటిఫిక్‍, కల్చరల్‍ ఆర్గనైజేషన్‍) 2019 జూన్‍ 06 ట్విట్టర్‍లో అధికారికంగా ఓ ప్రకటన చేసింది. జైపూర్‍ భారతదేశంలో అత్యంత సామాజికంగా గొప్ప వారసత్వ పట్టణ ప్రాంతాలలో ఒకటి.
జైపూర్‍, రాజస్తాన్‍ రాష్ట్రానికి రాజధాని. రాష్ట్రంలో అతిపెద్ద నగరం. దేశంలో అత్యధిక జనాభా కలిగిన పదవ నగరంగా నిలిచింది. జైపూర్‍ దాని భవనాల ఆధిపత్య రంగు పథకం కారణంగా పింక్‍ సిటీ అని కూడా పిలుస్తారు. ఇది దేశ రాజధాని ఢిల్లీకి 268 కి.మీ. (167 మైళ్లు) దూరంలో ఉంది.
జైపూర్‍ భారతదేశంలో పశ్చిమ పర్యాటక భాగంగా గోల్డెన్‍ ట్రయాంగిల్‍తో పాటు పర్యాటక సర్క్యూట్‍ ఢిల్లీ, ఆగ్రా రెండు యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశాలకు నిలయం. జంతర్‍ మంతర్‍, అంబర్‍ కోట (అమెర్‍ ఫోర్ట్). జైపూర్‍ జైసల్మేర్‍, ఉదయపూర్‍, కోటా, మౌంట్‍ అబూ, సిమ్లా వంటి ఇతర పర్యాటక ప్రదేశాలకు ప్రవేశ ద్వారంగా పనిచేస్తుంది.
చరిత్ర
భారతదేశంలోని వాయువ్య రాష్ట్రమైన రాజస్థాన్‍లోని గోడల నగరం జైపూర్‍ను 1727లో రాజ్‍పుట్‍ పాలకుడు జై సింగ్‍-ll, అమెర్‍ పాలకుడు స్థాపించాడు. అతని పేరు మీద ఈ నగరానికి పేరు పెట్టారు. కొండ ప్రాంతాలలో ఉన్న ఇతర నగరాల మాదిరిగా కాకుండా, జైపూర్‍ మైదానంలో స్థాపించబడింది. వేద వాస్తుశిల్పంతో ప్రణాళిక ప్రకారం నిర్మించబడింది. వీధులు నిరంతరాయమైన వ్యాపారాలను కలిగి ఉంటాయి. ఇవి మధ్యలో కలుస్తాయి. చౌపర్‍లు అని పిలువబడే పెద్ద బహిరంగ కూడళ్లను సృష్టించాయి. ప్రధాన వీధుల వెంట నిర్మించిన మార్కెట్లు, దుకాణాలు, నివాసాలు, దేవాలయాలు ఒకేరకమైన ముఖభాగాలను కలిగి ఉంటాయి. నగరం యొక్క పట్టణ ప్రణాళిక పురాతన హిందూ మరియు ప్రారంభ ఆధునిక మొఘల్‍, అలాగే పాశ్చాత్య సంస్కృతుల ఆలోచనల మార్పిడిని చూపుతుంది. గ్రిడ్‍ ప్లాన్‍ అనేది పాశ్చాత్య దేశాలలో అమలులో ఉన్న ఒక నమూనా. ఈ నగరం వివిధ నగర రంగాల (చౌక్రిస్‍) సంస్థ సాంప్రదాయ హిందూ భావనలను సూచిస్తుంది. వాణిజ్య రాజధానిగా రూపొందించ బడిన ఈ నగరం తన స్థానిక వాణిజ్య, చేతివృత్తి, సహకార సంప్రదాయాలను నేటికీ కొన సాగిస్తోంది.
ఆధునిక భారతదేశంలో ప్రారంభ ప్రణాళికాబద్ధమైన నగరాల్లో ఇది ఒకటి. దీనిని విద్యాధర్‍ భట్టాచార్య రూపొందించారు. బ్రిటిష్‍ వలసరాజ్యాల కాలంలో, ఈ నగరం జైపూర్‍ రాష్ట్ర రాజధానిగా ఉండేది. 1947లో స్వాతంత్య్రం తరువాత, జైపూర్‍ కొత్తగా ఏర్పడిన రాజస్థాన్‍ రాష్ట్రానికి రాజధానిగా మారింది. ఇది మెట్రోపాలిటన్‍ ప్రాంతం.
జైపూర్‍ వ్యవస్థాపకుడు జై సింగ్‍-ll
జైపూర్‍ నగరాన్ని నిర్మించిన జై సింగ్‍-×× అమెర్‍ను 1699 నుండి 1743 వరకు పరిపాలించాడు. అతను తన రాజధానిని పెరుగుతున్న జనాభా, నీటి కొరతను తీర్చడానికి అమెర్‍ నుండి 11 కి.మీ. (7 మైళ్లు) దూరంలో ఉన్న జైపూర్‍కు మార్చాలని అనుకున్నాడు. జైపూర్‍ లే-అవుట్‍ ప్లాన్‍ చేస్తున్నప్పుడు జై సింగ్‍ ఆర్కిటెక్చర్‍, వాస్తుశిల్పులు అనేక పుస్తకాలను అధ్వయనం చేశారు. 1727లో విద్యాధర్‍ భట్టాచార్య చేత భారతీయ వాస్తు శాస్త్రం ప్రకారం ఈ నగరం ప్రణాళిక చేయబడింది. తూర్పు, పడమర, ఉత్తరం వైపు మూడు ద్వారాలు ఉన్నాయి. తూర్పు ద్వారం సూరజ్‍ పోల్‍ (సన్‍ గేట్‍), పశ్చిమ ద్వారం చంద్‍ పోల్‍ (మూన్‍ గేట్‍), ఉత్తర ద్వారం అమెర్‍ పూర్వీకుల రాజధాని వైపు ఉంది. వాస్తు శాస్త్రం, శిల్ప శాస్త్ర సూత్రాల ఆధారంగా జైపూర్‍ ప్రణాళిక చేసారు. ప్రధాన రహదారులు, కార్యాలయాలు, రాజభవనాలు పూర్తి చేయడానికి నాలుగు సంవత్సరాలు పట్టింది. నగరాన్ని తొమ్మిది బ్లాక్‍లుగా విభజించారు. వాటిలో రెండు రాష్ట్ర భవనాలు, రాజభవనాలు ఉన్నాయి. మిగిలిన ఏడు ప్రజలకు కేటాయించబడ్డాయి. భారీ ప్రాకారాలు నిర్మించ బడ్డాయి. ఏడు బలవర్థకమైన ముఖ ద్వారాలతో నిర్మించబడ్డాయి.
ఆధునిక పూర్వ భారతీయ నగరాల్లో ఈ నగరం అసాధారణంగా ఉంది. వీధుల క్రమబద్ధతలో నగరం, విస్తృత వీధుల ద్వారా నగరాన్ని ఆరు రంగాలుగా విభజించారు. పట్టణ త్రైమాసికాలు గ్రిడ్డ్ వీధుల నెట్‍వర్క్ల ద్వారా మరింత విభజించబడ్డాయి. సెంట్రల్‍ ప్యాలెస్‍ క్వార్టర్‍ తూర్పు, దక్షిణ, పడమర వైపు ఐదు త్రైమాసికాలు చుట్టుకుంటాయి, ఆరవ త్రైమాసికం వెంటనే తూర్పు వైపు ఉంటుంది. ప్యాలెస్‍ క్వార్టర్‍ హవా మహల్‍ ప్యాలెస్‍ కాంప్లెక్స్, ఫార్మల్‍ గార్డెన్స్, ఒక చిన్న సరస్సును కలిగి ఉంది. రాజు సవాయి జై సింగ్‍-ll నివాసం అయిన నహర్‍గర్‍ కోట పాత నగరం వాయవ్య మూలలో ఉన్న కొండకు కిరీటం ఇస్తుంది.
1727వ సంవత్సరంలో స్థాపించబడిన ఈ నగరానికి ప్రాథమిక నిర్వాహకుడిగా ఉన్న మహారాజా జై సింగ్‍-ll పేరు పెట్టారు. అతను కచ్వాహా రాజ్‍పుత్‍. 1699, 1744 పరిసరాల్లో ఈ ప్రాంతాన్ని పరిపాలించాడు.
సవాయి రామ్‍ సింగ్‍-l పాలనలో, 1876 లో వేల్స్ యువరాజు హెచ్‍ఆర్హెచ్‍ ఆల్బర్ట్ ఎడ్వర్డ్ (తరువాత కింగ్‍ ఎడ్వర్డ్-Vll, భారత చక్రవర్తి అయ్యాడు) కు స్వాగతం పలకడానికి నగరం గులాబీ రంగులో చిత్రీకరించబడింది. అనేక మార్గాలు గులాబీ రంగులో పెయింట్‍ చేయబడ్డాయి. జైపూర్‍కు విలక్షణమైన రూపాన్ని కలిగినకారణంగా పింక్‍ సిటీ అనే పేరు వచ్చింది. 19వ శతాబ్దంలో నగరం వేగంగా అభివృద్ధి చెందింది. ఈ నగరంలో మూడు కళాశాలలు ఉన్నాయి. వీటిలో సంస్కృత కళాశాల (1865), బాలికల పాఠశాల (1867) మహారాజా రామ్‍ సింగ్‍-ll పాలనలో ప్రారంభించబడ్డాయి.
భౌగోళిక వాతావరణం
కొప్పెన్‍ వాతావరణ వర్గీకరణలో జైపూర్‍ వేడి సెమీ-శుష్క వాతావరణం కలిగి ఉంది. ఇది సంవత్సరానికి 63 సెంటీమీటర్ల వర్షపాతం పొందుతుంది. కానీ జూన్‍, సెప్టెంబరు మధ్య వర్షాకాలంలో చాలా వర్షాలు కురుస్తాయి. ఏప్రిల్‍ నుండి జూలై ఆరంభం వరకు వేసవిలో ఉష్ణోగ్రతలు చాలా ఎక్కువగా ఉంటాయి. నవంబరు నుండి ఫిబ్రవరి వరకు శీతాకాలాలు తేలికపాటి, ఆహ్లాదకరంగా ఉంటాయి. జైపూర్‍ ప్రపంచంలోని అనేక ఇతర ప్రధాన నగరాల మాదిరిగా, గణనీయమైన పట్టణ వేడి ద్వీపం జోన్‍. చుట్టుపక్కల గ్రామీణ ఉష్ణోగ్రతలు అప్పుడప్పుడు శీతాకాలంలో గడ్డకట్టే స్థాయికి పడిపోతాయి.
పరిపాలన, రాజకీయాలు
జైపూర్‍ మునిసిపల్‍ కార్పొరేషన్‍ నగరం పౌర మౌలిక సదుపాయాలను నిర్వహించడం, అనుబంధ పరిపాలనా విధులను నిర్వహించడం. మున్సిపల్‍ కార్పొరేషన్‍ మేయర్‍ నేతృత్వంలో జరుగుతుంది. నగర పరిధిని 91 వార్డులుగా విభజింపబడింది. జైపూర్‍ డెవలప్‍మెంట్‍ అథారిటీ (జెడిఎ) జైపూర్‍ ప్రణాళిక, అభివ•ద్ధికి బాధ్యత వహించే నోడల్‍ ప్రభుత్వ సంస్థ.
పర్యాటకం
గోడల నగరం మొత్తాన్ని తొమ్మిది వేర్వేరు గ్రిడ్‍లుగా విభజించి, ఈ గ్రిడ్‍ల నుండి కదిలే ఖండన రహదారులతో ఒక ప్రణాళికను రూపొందించడం అద్భుతం. మీరు నగరంలోని ఏదైనా ఒక రహదారి నుండి మరొక రహదారికి మారినట్లయితే, మీకు కథలతో నిండిన ప్రాంతాలు కనిపిస్తాయి. నగరాన్ని నిర్మిస్తున్నప్పుడు ఆహ్వానించ బడిన కళాకారుల కమ్యూనిటీలు ఒక నిర్దిష్ట వీధిలో నివసిస్తున్నారు. ఆ వీధులకు వారి పేర్లు పెట్టు కున్నారు. తమ తాతలు, తల్లిదండ్రుల కథల ద్వారా నగరం మారడాన్ని చూసిన, రంగురంగుల దుకాణం గురించి చెప్పడానికి వేచి ఉన్న కథలు కనబడతాయి. ఇవి కాలక్రమేణా ప్రయాణించడానికి మరియు నగరం యొక్క మారుతున్న సామాజిక-సాంస్కృతిక ఫాబ్రిక్‍ను చూడటానికి మీకు సహాయపడే కథనాలు.
భారతదేశంలో జైపూర్‍ ఒక ప్రధాన పర్యాటక కేంద్రం. ఇది గోల్డెన్‍ ట్రయాంగిల్‍లో భాగం. 2008 కొండే నాస్ట్ ట్రావెలర్‍ రీడర్స్ ఛాయిస్‍ సర్వేలో, జైపూర్‍ ఆసియాలో సందర్శించడానికి 7వ ఉత్తమ ప్రదేశంగా గర్తించబడింది.
జైపూర్‍ ఎగ్జిబిషన్‍ & కన్వెన్షన్‍ సెంటర్‍ (జెఇసిసి) రాజస్థాన్‍ అతిపెద్ద కన్వెన్షన్‍ అండ్‍ ఎగ్జిబిషన్‍ సెంటర్‍. ఇది వస్తారా, జైపూర్‍ జ్యువెలరీ షో, స్టోన్‍మార్ట్ 2015, పునరుజ్జీవన రాజస్థాన్‍ పార్ట్నర్‍షిప్‍ సమ్మిట్‍-2015 వంటి కార్యక్రమాలను నిర్వహించడానికి ప్రసిద్ధి చెందింది.
సందర్శకులకు హవా మహల్‍, జల్‍ మహల్‍, సిటీ ప్యాలెస్‍, అమర్‍ కోట, జంతర్‍ మంతర్‍, నహర్‍ ఫోర్ట్, జైఘర్‍ ఫోర్ట్, బిర్లా మందిర్‍, గోవింద్‍ దేవ్‍ జీ ఆలయం, గర్‍ గణేష్‍ ఆలయం, మోతీ డుంగ్రీ గణేష్‍ ఆలయం, సంఘిజీ జైన దేవాలయం, జైపూర్‍ జూ, జంతర్‍ మంతర్‍ అబ్జర్వేటరీ, అమెర్‍ ఫోర్ట్ లాంటి మొదలగు సందర్శన ఆకర్షణలు ఉన్నాయి. హవా మహల్‍ ఐదు అంతస్తుల పిరమిడ్‍ ఆకారపు స్మారక చిహ్నం. ఇది దాని అధిక స్థావరంతో 953 కిటికీలు 15 మీటర్లు (50 అడుగులు) ఎత్తుతో ఉన్నాయి. సిసోడియా రాణి బాగ్‍, కనక్‍ బృందావన్‍ జైపూర్‍ లోని ప్రధాన పార్కులు. రాజ్‍ మందిర్‍ జైపూర్‍ లోని ఒక ప్రముఖ సినిమా హాల్‍.
జనాదరణ సంస్కృతి
జైపూర్‍లో ఆర్కిటెక్ట్ చార్లెస్‍ కొరియా, రవీంద్ర మంచ్‍లు ఏర్పాటు చేసిన జవహర్‍ కాలా కేంద్రం వంటి అనేక సాంస్కృతిక ప్రదేశాలు ఉన్నాయి. ప్రభుత్వ సెంట్రల్‍ మ్యూజియంలో అనేక కళలు, పురాతన వస్తువులు ఉన్నాయి. హవా మహల్‍ వద్ద ప్రభుత్వ మ్యూజియం, విరాట్‍ నగర్‍ వద్ద ఆర్ట్ గ్యాలరీ ఉన్నాయి. నగరం చుట్టూ రాజస్థానీ సంస్కృతిని వర్ణించే విగ్రహాలు ఉన్నాయి. జైపూర్‍లో పురాతన వస్తువులు, హస్తకళలను విక్రయించే అనేక సాంప్రదాయ దుకాణాలు ఉన్నాయి. జైపూర్‍ పూర్వ పాలకులు అనేక కళలు, చేతిపనులను పోషించారు. నగరంలో స్థిరపడిన భారతదేశం, విదేశాల నుండి వచ్చిన నైపుణ్యం కలిగిన చేతివృత్తులవారు, కళాకారులు, హస్తకళాకారులను వారు ఆహ్వానించారు. కళలు కొన్ని బంధాని, బ్లాక్‍ ప్రింటింగ్‍, రాతి శిల్పం, శిల్పం, తార్కాషి, జారి, గోటా – పట్టి, కినారి, జర్దోజి, వెండి ఆభరణాలు, రత్నాలు, కుందన్‍, మీనాకారి, ఆభరణాలు, లక్షలకి గాజు ఆభరణాలు, సూక్ష్మ చిత్రాలు, బ్లూ కుండల, దంతపు చెక్కడానికి, షెల్లాక్‍ వర్క్, లెదర్‍ వేర్‍ వంటి వస్తువులు సాంప్రదాయ పద్దతికి అనుకూలంగా లభిస్తాయి. పురాతన రాజ వారసత్వం, అల్ట్రా-మోడరన్‍ జీవన పద్ధతి అద్భుతమైన కలయికతో, జైపూర్‍ పట్టణ జీవనశైలి చక్కని ప్రదర్శనను ప్రదర్శిస్తుంది.
జైపూర్‍కు సొంత ప్రదర్శన కళలుఉన్నాయి. కథక్‍ కోసం జైపూర్‍ ఘరానా కథక్‍ ప్రధాన ఉత్తర భారత శాస్త్రీయ నృత్య రూపంలోని మూడు ఘరానాల్లో ఒకటి. కథక్‍ జైపూర్‍ ఘరానా దాని వేగవంతమైన క్లిష్టమైన నృత్య రూపాలు. చైతన్యవంతమైన శరీర కదలికలు, సూక్ష్మమైన అభినయలకు ప్రసిద్ధి చెందింది. ఘూమర్‍ ఒక ప్రసిద్ధ జానపద ననృత్య శైలి. తమషా ఒక కళారూపం. ఇక్కడ కథుపుత్లి తోలుబొమ్మ నృత్యం ఆట రూపంలో చూపబడుతుంది. జైపూర్‍లో జరుపుకునే ప్రధాన పండుగలలో ఎలిఫెంట్‍ ఫెస్టివల్‍, గంగౌర్‍, మకర సంక్రాంతి, హోలీ, దీపావళి, విజయదశమి, తీజ్‍, ఈద్‍, మహావీర్‍ జయంతి, క్రిస్మస్‍ ఉన్నాయి. జైపూర్‍ సాహిత్య ఉత్సవానికి కూడా ప్రసిద్ధి చెందింది. ఇది ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద ఉచిత సాహిత్య ఉత్సవం, దీనిలో దేశవ్యాప్తంగా రచయితలు, సాహిత్య ప్రేమికులు పాల్గొంటారు.
వంటలు
విలక్షణమైన వంటలలో దాల్‍ బాతి చుర్మా, మిస్సి రోటీ, గట్టేకి సబ్జీ, కెర్‍ సంగ్రి, మక్కేకి ఘాట్‍, బజ్రేకి ఘాట్‍, బజ్రేకి రోటి, లాల్‍ మాన్స్ ఉన్నాయి. జైపూర్‍ దాని స్వీట్లకు ప్రసిద్ధి చెందింది. ఇందులో ఘెవర్‍, ఫీని, మావా కచోరి, గజాక్‍, మీథి తులి, చౌగుని కే లడ్డూ, మూంగ్‍ థాల్‍ ఉన్నాయి.
భాషలు
జైపూర్‍ అధికారిక భాష హిందీ. అదనపు అధికారిక భాష ఇంగ్లీష్‍. నగరం ప్రధాన భాష రాజస్థానీ. మార్వారీ, హిందీ, ఇంగ్లీష్‍ కూడా నగరంలో మాట్లాడతారు.
ఆర్థిక వ్యవస్థ, మౌలిక సదుపాయాలు
జైపూర్‍ లోని వరల్డ్ ట్రేడ్‍ పార్క్ 2012లో ప్రారంభమైన షాపింగ్‍ మాల్‍. ప్రాంతీయ రాజధాని, విద్యా, పరిపాలనా కేంద్రంగా తన పాత్రతో పాటు, జైపూర్‍ ఆర్థిక వ్యవస్థ పర్యాటకం, రత్నాల కోట, ఆభరణాలు, లగ్జరీ వస్త్రాల తయారీ, సమాచార సాంకేతిక పరిజ్ఞానం ద్వారా ఆజ్యం పోసింది. మూడు ప్రధాన వాణిజ్య ప్రమోషన్‍ సంస్థలు తమ కార్యాలయాలను జైపూర్‍లో కలిగి ఉన్నాయి. అవి: ఫెడరేషన్‍ ఆఫ్‍ ఇండియన్‍ ఛాంబర్స్ ఆఫ్‍ కామర్స్ & ఇండస్ట్రీ, (FICCI) PHD ఛాంబర్‍ ఆఫ్‍ కామర్స్ అండ్‍ ఇండస్ట్రీ (PHDCCI), కాన్ఫెడరేషన్‍ ఆఫ్‍ ఇండియన్‍ ఇండస్ట్రీ (CII) ఇక్కడ ప్రాంతీయ కార్యాలయాలు ఉన్నాయి. జైపూర్‍ స్టాక్‍ ఎక్స్ఛేంజ్‍ భారతదేశంలోని ప్రాంతీయ స్టాక్‍ ఎక్స్ఛేంజీలలో ఒకటి. ఇది 1989లో స్థాపించబడింది. జైపూర్‍ కళలు, చేతిపనులకు ప్రధాన కేంద్రంగా ఉంది. పురాతన వస్తువులు, ఆభరణాలు, హస్తకళలు, రత్నాలు, గాజులు, కుండలు, తివాచీలు, వస్త్రాలు, తోలు, లోహ ఉత్పత్తులను విక్రయించే అనేక సాంప్రదాయ దుకాణాలు ఇందులో ఉన్నాయి. చేతితో ముడిపెట్టిన రగ్గుల తయారీదారులలో జైపూర్‍ ఒకటి. జైపూర్‍ లెగ్‍, మోకాలికి దిగువ విచ్ఛేదనం ఉన్నవారికి రబ్బరు ఆధారిత ప్రొస్తెటిక్‍ లెగ్‍ రూపొందించబడింది. దీనిని జైపూర్‍లో ఉత్పత్తి చేస్తారు.
హస్త కళాకారులు
మహారాజా సవాయ్‍ జై సింగ్‍ జైపూర్‍ నగరాన్ని స్థాపించినప్పుడు ఇద్దరు ఫ్రెస్కో పెయింటర్లను తీసుకువచ్చారు. ఈ కళాకారులు ఫ్రెస్కోలను రూపొందించే ఆరిష్‍ టెక్నిక్‍లో నైపుణ్యం కలిగి ఉన్నారు. ఈ సాంకేతికత పెయింటింగ్‍ కోసం తడిగా ఉన్న ఉపరితలాన్ని ఉపయోగిస్తుంది. ఇది గోడకు ఒకదాని తరువాత ఒకటి ప్లాస్టర్‍ పొరలతో పూత పూయడం.
ఆరిష్‍ అనేది సున్నపు ప్లాస్టర్‍ను ఉపయోగించి ఒక మృదువైన పాలరాయి లాంటి ముగింపుని స•ష్టించడానికి ఒక స్వదేశీ అభ్యాసం. పుట్టీని శుద్ధి చేయడంలో సహాయపడే అవాంఛనీయ అవశేషాలను బయటకు తీయడానికి ప్లాస్టర్‍ను తయారు చేసి, మట్టి కుండలలో రెండు సంవత్సరాల పాటు చీకటి గదిలో నిల్వ చేస్తారు. ప్లాస్టర్‍ మొదటి పొరను కడ అని పిలవబడే పొరలలో వర్తించబడుతుంది. ప్లాస్టర్‍ వరుసగా నిర్మించబడింది. మొదటి పొరను 1/4వ వంతు కాలీ సున్నం, 3/4వ వంతు కంకర లేదా ఇటుక దుమ్ముతో తయారు చేస్తారు. రెండవ పొర 1/4వ సున్నం, 3/4వ వంతు పాలరాతి ధూళితో తయారు చేయబడింది. చివరి పొరను చచ్చ్ (పుల్లని మజ్జిగ), గుర్‍ (బెల్లం) కలిపి ఫిల్టర్‍ చేసిన సున్నపు ధూళితో తయారు చేస్తారు. ఈ చివరి పొరను ఆరిష్‍ అని పిలుస్తారు. మస్లిన్‍ క్లాత్‍ ద్వారా జల్లెడ పట్టి బ్రష్‍ని ఉపయోగించి అప్లై చేస్తారు.
ఈ పొర తడిగా ఉన్నప్పుడు ఒక డిజైన్‍ గీస్తారు. రంగులను సున్నపు నీటితో కలుపుతారు. సాంప్రదాయకంగా, హవేలిస్‍ లోపలి భాగాలను అలంకరించే శక్తివంత మైన రంగులను సృష్టించడానికి రాళ్ల నుండి సీసం వర్ణద్రవ్యం, మైదానాలను ఉపయోగిస్తారు. అయినప్పటికీ వీటిలో చాలా రంగులు ఆక్సీకరణం చెందుతాయి. నల్లగా మారతాయి. ఇది 20వ శతాబ్దం నాటికి సింథటిక్‍ పదార్థానికి మారడానికి దారితీస్తుంది. ఎండబెట్టిన తరువాత రంగులు ఉండేలా చేయడానికి ఉపరితలం అగేట్‍తో రుద్దుతారు.
జైపూర్‍ రెండు శతాబ్దాల క్రితం స్టోన్‍ క్రాఫ్ట్ కోసం ప్రముఖ కేంద్రంగా ఉద్భవించింది. నగర యొక్క ప్రదేశం దాని పరిణామంలో గొప్ప పాత్ర పోషించింది. మకరనా, దుంగార్‍పూర్‍, దౌసాలోని క్వారీల నుండి మార్బుల్‍ను సేకరించారు. ఇవి సాంప్రదాయకంగా అధిక నాణ్యత గల రాయికి ప్రధాన కేంద్రాలుగా ఉన్నాయి. అనేక సంవత్సరాలుగా రాజస్థాన్‍లోని ఇతర ప్రాంతాల నుండి చాలా మంది హస్తకళాకారులు జైపూర్‍కు వలస వచ్చారు. ఎందుకంటే ఇది మంచి సౌకర్యాలు, రవాణా మరియు పూర్తి ఉత్పత్తులకు మెరుగైన మార్కెట్‍ను అందిస్తుంది. స్టోన్‍క్రాఫ్ట్ ప్రాథమికంగా పాత తరం హస్తకళాకారులతో కొత్త హస్తకళాకారులకు అనధికారిక పద్ధతిలో శిక్షణనిచ్చే కుటుంబ సంస్థ.
జైపూర్‍ మరియు చుట్టుపక్కల అనేక చారిత్రాత్మక భవనాలు, సమకాలీన నిర్మాణ ప్రదేశాలు ఉన్నప్పటికీ, అవి స్టోన్‍మిషన్‍లు మరియు హస్తకళాకారులను నియమించుకుంటాయి. అభివృద్ధి చెందుతున్న ఈ కమ్యూనిటీ ఇప్పుడు ఎక్కువగా ఖాజానేవాలోన్‍ కా రాస్తా మరియు భిండో కా రాస్తాలోని పాత నగరంలో స్థిరపడింది. ఈ శిల్పులు ఎక్కువగా దేవతా విగ్రహాలను రూపొందించడంలో పని చేస్తారు. చాలా భవన నిర్మాణ అంశాలు జైపూర్‍లో ఉత్పత్తి చేయబడవు. కానీ సమీపంలోని సికంద్రా, మక్రానా వంటి సమూహాల నుండి తీసుకోబడ్డాయి.
నిర్మాణ వారసత్వంలో ఉపయోగించే అత్యంత సాధారణ అంశాలలో ఒకటి సున్నం. సున్నం పురాతన కాలం నుండి భారతదేశంలో ఉపయోగించే చాలా నిరోధక, బహుముఖ నిర్మాణ సామాగ్రి. నిర్మాణంలో సున్నపురాయి వినియోగాన్ని వైవిధ్యపరచడంలో సహాయపడే సాంప్రదాయ విజ్ఞాన వ్యవస్థను సృష్టించిన సైట్‍లలో రాజస్థాన్‍ ఒకటి. జైపూర్‍ లైమ్‍ క్రాఫ్ట్లలో మౌల్డింగ్‍, ప్లాస్టర్‍వర్క్, ఇతర అలంకార నిర్మాణ అంశాలు ఉన్నాయి. లైమ్‍ క్రాఫ్ట్లు జాలీస్‍ లేదా డెకరేటివ్‍ లాటిస్‍ స్క్రీన్‍లు, రెయిలింగ్‍లు, పారాపెట్‍ డిటైలింగ్‍ వంటి అంశాలతో రాతి చేతిపనులను దగ్గరగా పోలి ఉంటాయి.
సున్నం అధిక-ఉష్ణోగ్రత బట్టీలలో ముందు గణించబడుతుంది. తర్వాత మెత్తగా వస్త్రంలో ప్యాక్‍ చేయబడుతుంది. ఈ మిశ్రమానికి చక్కెర, బెల్లం వంటి కొన్ని సంకలితాలను జోడించడం ద్వారా సున్నపు మోర్టార్‍లు సృష్టించబడతాయి.
ఇసుకరాయి రాజస్థాన్‍లో సమ•ద్ధిగా లభించే మరొక బహుముఖ పదార్థం. ఈ ప్రాంతం నుండి ఇసుకరాయి ఏకరీతి ధాన్యం పరిమాణంతో అధిక నాణ్యతను కలిగి ఉంది. ఇది దేశమంతటా ప్రజాదరణ పొందేలా మంచి గుర్తింపు అందిస్తుంది. ఇసుకరాయి జాలీకి ఒక అద్భుతమైన ఉదాహరణ. దీన్ని హవా మహల్‍లో చూడవచ్చు. కిటికీలు ఇసుకరాయి గ్రిల్స్తో ఉంటాయి. ఈ చిల్లులు గల స్క్రీన్‍లు గదిని చల్లగా ఉంచడంలో సహాయపడతాయి. అందుకే ఈ ప్రాంతం యొక్క దృశ్యమాన ఆకర్షణను పెంచుతాయి. జాలిస్‍ తరచుగా జ్యామితీయ నమూనాలు. ఇవి మొఘల్‍ కాలంలో మరింత అభివృద్ధి చేయబడ్డాయి. ఇది తరచుగా పొదగబడిన సెమీ విలువైన రాళ్ల ప్యానెల్‍ చుట్టూ కేంద్రీకృతమై ఉన్న పూల మూలాంశాలను ఉపయోగించడంతో డిజైన్‍లు మరింత విస్తృతంగా మారాయి.
జైపూర్‍ చేతితో చెక్కిన పాలరాతి దుస్తులు ముఖ్యంగా విగ్రహాలు, గిన్నెలకు కేంద్రంగా ఉంది. క్రాఫ్ట్ డెవలప్‍మెంట్‍ యొక్క అధిక నాణ్యతకు కారణం మకరనా, దుంగార్‍పూర్‍, దౌసాలోని క్వారీలకు సమీపంలో ఉంటాయి. ఇవి సాంప్రదాయకంగా అధిక నాణ్యత రాయికి ప్రధాన కేంద్రాలుగా ఉన్నాయి. ముందుగా కావలసిన డిజైన్‍ యొక్క డ్రాయింగ్‍ కాగితంపై సూచనగా పని చేయడానికి సృష్టించబడుతుంది. డ్రాయింగ్‍ ఒక గ్రిడ్‍తో గుర్తించబడింది. ఇది శిల్పులను సిమెట్రిక్‍ యూనిట్‍లుగా విభజించింది. ఈ చిత్రం చాలా కఠినమైన మార్గదర్శకాలను అనుసరిస్తుంది. కాబట్టి కొంతమంది శిల్పులు నిర్దిష్ట దేవతల చిత్రాలను రూపొందించడంలో నైపుణ్యం కలిగి ఉంటారు.
రాయిని కత్తిరించి, పవర్‍ టూల్స్ ఉపయోగించి, ప్రారంభంలో రాయి యొక్క ప్రధాన భాగాలను చూసేందుకు ఆకృతి చేస్తారు. ప్రధాన వివరాలను జాగ్రత్తగా చెక్కడానికి ఉలి, ఇతర చేతి ఉపకరణాలు ఉపయోగిస్తారు. రాయి చక్కటి ఆకృతిని ధరించి పాలిష్‍ చేయబడుతుంది. జైపూర్‍లోని చాలా విగ్రహాలు పాలరాతితో తయారు చేయబడ్డాయి. చేతి పరికరాలను ఉపయోగించి జాగ్రత్తగా పాలిష్‍ చేయబడతాయి. విగ్రహానికి వాతావరణ ముగింపుని ఇవ్వడానికి ఇనుప బ్రష్‍ను ఉపయోగించడం, రాయిలో నానబెట్టే లోతైన గోధుమ రంగును ఇవ్వడానికి టీతో మరకలు వేయడం ఇందులో ఉంటుంది.
ఈ శిల్పాలు చేతితో పెయింట్‍ చేయబడతాయి. మెటల్‍ లేదా పేపర్‍ మాచే కిరీటాలతో అలంకరించబడతాయి. రూపాన్ని పూర్తి చేయడానికి చిన్న చిన్న ఆభరణాలతో అలంకరించబడతాయి. కిరీటాలు, ఇతర ఆభరణాలను హైలైట్‍ చేయడానికి గోల్డెన్‍ అప్లిక్‍ని ఉపయోగించి మార్బుల్‍ శిల్పాలను పూర్తిగా చేతితో చిత్రిస్తారు.
వివిధ పౌరాణిక ఇతివృత్తాలతో పాటు, గోడ చిత్రాలు సమకాలీన యుగం యొక్క సామాజిక, సాంస్కృతిక జీవితాన్ని ప్రతిబింబిస్తాయి. జైపూర్‍ వాల్‍ పెయింటింగ్‍లు అనేక విషయాలలో విస్తరించి ఉన్నాయి. ఆ సమయంలో చాలా మొఘల్‍ ప్రభావం కనిపించినప్పటికీ, సబ్జెక్ట్ ఎంపిక ఎల్లప్పుడూ హిందూ సాహిత్యం, సాహిత్యం, మతం, పురాణాలు మరియు కొన్ని సంస్కృత రచనల నుండి ప్రేరణ పొందింది. ఈ కుడ్యచిత్రాలలో చాలా వరకు షెఖావతి ప్రాంతంలోని అనేక హవేలీలలో, అలాగే గోడల నగరం జైపూర్‍లోని పాత హవేలీలలో కూడా చూడవచ్చు.
యునెస్కో వరల్డ్ హెరిటేజ్‍ కమిటీ
వరల్డ్ హెరిటేజ్‍ కమిటీ ప్రతి సంవత్సరం సమావేశమయ్యే వరల్డ్ హెరిటేజ్‍ కన్వెన్షన్‍లోని 21 స్టేట్స్ పార్టీల ప్రతినిధులతో కూడి ఉంటుంది. ప్రపంచ సాంస్కృతిక, సహజ వారసత్వ పరిరక్షణకు సంబంధించిన కన్వెన్షన్‍ అనేది 1972లో యునెస్కో జనరల్‍ కాన్ఫరెన్స్ ద్వారా ఆమోదించబడిన అంతర్జాతీయ ఒప్పందం. ఇది భూమిపై ఉన్న కొన్ని ప్రదేశాలు అత్యుత్తమ సార్వత్రిక విలువను కలిగి ఉన్నాయని, అందువల్ల మానవజాతి యొక్క ఉమ్మడి వారసత్వంలో భాగంగా ఉండాలనే ఆవరణపై ఆధారపడింది.
ఇది ప్రాథమికంగా ప్రపంచ వారసత్వ జాబితాలో శాసనం కోసం పరిగణించబడే సహజ లేదా సాంస్కృతిక ప్రదేశాలను నిర్వచిస్తుంది. సమావేశాన్ని అమలు చేయడానికి కమిటీ బాధ్యత వహిస్తుంది. ఇప్పటి వరకు 167 దేశాలలో సుమారు 1200 ప్రదేశాలు ప్రపంచ వారసత్వ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి.
-సువేగా,
ఎ : 9030 6262 88