కరీంనగర్‍ జిల్లాలో కనుగొన్న పురాతన నాణేల చారిత్రక ప్రాముఖ్యత

(గత సంచిక తరువాయి)
ఈ నాణేలను కనుగొన్న ఘనత పక్కనే ఉన్న పట్టణంలో పోస్ట్ మాస్టర్‍గా ఉన్న నరహరికి చెందుతుంది. ఈ విషయంపై పరబ్రహ్మ శాస్త్రి, నేను, నా సహోద్యోగి సూర్యనారాయణరెడ్డి వ్యాసాలు, పుస్తకాలు రాశాం. ఈ నాణేల మొదటి నివేదిక సామాన్య శకం 1978లో ఉంది. తదుపరి తవ్వకాలు సామాన్య శకం 1979-1983లో నిర్వహించబడ్డాయి, అయితే నివేదిక మాత్రం 2006లో ప్రచురించబడింది.
ఇది గొప్ప ఆవిష్కరణ. కోటలింగాల వద్ద సామగోప పాలన తరువాత శాతవాహనుల పాలన వచ్చినట్లుగా నిరూపించబడింది. శాతవాహనులకు పూర్వ కాలానికి సంబంధించి ఇప్పటి వరకు తెలియని పాలకుల పేర్లను ఈ నాణేలు వెలుగులోకి తెచ్చాయి. ఈ నాణేలు శాతవాహన రాజవంశం స్థాపకుడు చిముక మరియు అతని తర్వాత వచ్చిన మొదటి కొంతమంది పాలకుల గుర్తింపును సుస్థిరం చేశాయి. కోటలింగాలలో శాతవాహనుల పాలన ప్రారంభ మైందని ఈ నాణేలు రుజువు చేశాయి.
కోటలింగాల వద్ద లభించిన నాణేలు ఆంధ్ర చరిత్ర గురించి మనకున్న జ్ఞానాన్ని గణనీయంగా పెంచాయి. ఇంతకు ముందే చెప్పినట్లుగా, గతంలో తెలియని అనేక మంది రాజుల నాణేలు ఈ ప్రదేశంలో మొదటిసారిగా కనుగొనబడ్డాయి. ఈ సైట్‍లో కనిపించే వివిధ రకాల నాణేల సంక్షిప్త విశ్లేషణ కింద ఇవ్వబడింది.
పంచ్‍-మార్క్ నాణేల ఉనికి అవి చెక్కబడిన నాణేలు ప్రారంభానికి ముందు నుంచే చెలామణిలో ఉన్నాయని రుజువు చేస్తుంది. అంతే కాదు, కోటలింగాల పురాతన ప్రదేశం అని కూడా సూచిస్తుంది. ఈ సైట్‍లో లిఖించబడని నాణేలు దొరికాయి. ఇలాంటి నాణేలు ఆంధ్ర మరియు దేశంలోని ఇతర ప్రాంతాల నుండి కూడా నివేదించబడ్డాయి. తద్వారా అవి పంచ్‍-మార్క్ చేయబడిన రకానికి చెందిన నాణేలతో పాటు రూపుదిద్దుకున్నాయని రుజువు చేసినట్లయింది.
సింగవరం రకం ఆంధ్ర జనపద నాణేలు తెలంగాణలోని కోటలింగాలతో పాటు ఆంధ్రలో ఎక్కడా కనిపించలేదని గమనించడం చాలా ముఖ్యమైనది, ఇవి ఇంపీ రియల్‍ రకం పంచ్‍-మార్క్ నాణేల కంటే చాలా ముందుగానే జారీ చేయబడ్డాయి. ఈ రెండు రకాల నాణేల విషయానికొస్తే, ఏ రకమైన పురాణం లేదా చరిత్ర లోనూ ఈ రాజుల ప్రస్తావన లేనందున వాటిని ఎవరు జారీ చేశారు అని చెప్పలేం.
చెక్కి ఉన్న నాణేల విషయానికొస్తే, కొందరు పాలకులు ఇంటి పేరును ప్రస్తావించనప్పటికీ, అటువంటి నాణేలను ఎవరు విడుదల చేశారో అర్థం చేసుకోవడం సులభం. మౌర్య రాజవంశం పతనమైన వెంటనే శాతవాహ నుల పాలన ప్రారంభం కాలేదని ఇటీవలి కాలంలో పలువురు పండితులు సూచించారు, ఎందుకంటే అశోకుని అనంతర కాలంలో, శాతవాహనుల పూర్వ కాలంలో ఆంధ్ర భూభాగంలోని వివిధ ప్రాంతాలను పాలించిన అనేక చిన్న స్థానిక పాలకులు ఉన్నారు.


ఈ స్థానిక పాలకులు మొదట లిఖించని నాణేలను, ఆ తరువాత, లిఖించబడిన వాటిని విడుదల చేశారు. కోటలింగాల వద్ద లిఖిత నాణేలను విడుదల చేసిన మొదటి స్థానిక పాలకుడు గోబద రాజు. ఈ నాణేలపై ముందు భాగంలో ఉన్న లిపి ఎంతో పాత కాలం నాటిది. ఇక, వెనుక వైపు భాగం స్థిరంగా ఖాళీగా ఉంటుంది. ఒక వైపు మాత్రమే చిహ్నాలు ఉన్న నాణేలు, రెండు వైపులా చిహ్నాలను కలిగి ఉన్న నాణేల కంటే ముందే
ఉన్నాయని అంగీకరించబడింది.
గోబద తదనంతరం పాలనను నరాన లేదా మరొక స్థానిక పాలకుడు లేదా అధిపతి అనుసరించినట్లు అనిపించింది. తదనంతరం రాజు కామవయస, సిరివయస తరువాతి అనుసరించారు. బహుశా వీరంతా ఒకే కుటుంబానికి చెందినవారు కావచ్చు. శాతవాహనుల పాలన రాకముందు చివరి స్థానిక రాజు సమగోప. సమ గోప నాణేలు పుష్కలంగా లభించాయి. అవి వివిధ విలువలతో ఉన్నాయి.
సహజంగానే, అతను దేశంలోని ఈ భాగాన్ని చాలా కాలం పాటు పరిపాలించి ఉండాలి. సుసంపన్నంగా కూడా ఉండి ఉండాలి. ఆయన నాణేలు పెద్దబంకూరు, ధూళికట్ట వద్ద కూడా దొరికాయి. సమగోప పాలన చిముక శాతవాహనుడి పాలన తదనంతరం ఉన్నట్లు అనిపించింది. అతని నాణేలు సమగోప నాణేలతో చాలా దగ్గరి పోలికను కలిగి ఉన్నందున, సమగోపా ఆధ్వర్యంలో చిముక అధికారిగా ఉండే అవకాశం ఉంది.
పురాణాల ప్రకారం శాతవాహన పాలకులు వారి అధీన హోదా కారణంగా ఆంధ్ర భ•త్యులు. వారి గిరిజన అనుబంధాల కారణంగా ఆంధ్ర ‘జాతీయవాహ’ అని కూడా పిలుస్తారు. శాతవాహనులు మునుపటి రాజవంశం సేవకులు లేదా అధికారులుగా తమ పాలన ప్రారంభించారు. వారు సామగోప ఆధ్వర్యంలో ఉండి ఉండే అవకాశం ఉంది.


మౌర్యుల అనంతర, శాతవాహనుల పూర్వ కాలానికి సంబంధించిన శాసనాలు, నాణేలు కొన్ని వాస్తవాలను వెల్లడిస్తున్నాయి. మౌర్య సామ్రాజ్యం విచ్ఛిన్నమైన తర్వా త కొంతమంది చిన్న రాజులు లేదా స్థానిక నాయకులు ఈ ప్రాంతంలో అధికారాన్ని స్వీకరించారు. క్రీ.పూ 2వ శతాబ్దానికి చెందిన భట్టిప్రోలు, వడ్డమాను శాసనాలు, కోస్తా ఆంధ్ర నాణేలు కుబేరక, సోమక, సెబక రాజులను సూచిస్తాయి.
తెలంగాణకు చెందిన కోటలింగాల నాణేలు గోబద, నరన, కామవయస, సిరివయస, సమగోప పేర్లను వెలుగులోకి తెచ్చాయి. అదేవిధంగా ఈ ప్రాంతం నుండి అనేక చెక్కబడని నాణేలు నివేదించబడ్డాయి. నేను సిరి మకస, సిరి కమస మరియు రానో హయసనక వంటి పేర్లతో రాజుల నాణేలను గురించి ప్రచురించాను. ఈ పరిశీలనలన్నీ కూడా నాణేలను విడుదల చేసిన స్థానిక పాలకులు అనేక మంది ఉన్నారని నిర్ధారించాయి.
క్రీస్తుపూర్వం ఆరవ శతాబ్దంలో అస్మాకా-ములాకా భూభాగాల్లోని ‘ముప్పై గోడల పట్టణాల’ గురించి మెగస్తనీస్‍ కథనం నుండి ఇది ప్రారంభ కాలంలో ఒక సాధారణ పద్ధతిగా కనిపిస్తుంది. శాతవాహనుల వంటి శక్తివంతమైన రాజవంశం పరిపాలిం చినప్పుడు కూడా, నాణేలను విడుదల చేసిన చిన్న స్థానిక పాలకులు ఉన్నారు.


చిముక శాతవాహన రాజవంశ స్థాపకుడు అయి ఉండాలి. అతని పాలన కోట లింగాలలో ప్రారంభమై ఉండాలి. ధూళికట్ట, పెద్దబంకూరుతో సహా ఆంధ్రలోని మరే ఇతర ప్రాంతంలో చిముక నాణేలు కనుగొనబడలేదు. 1830 నుండి దేశంలో ఆంధ్ర నాణేలు దొరికినప్పటికీ, కోటలింగాలలో ఆ నాణేలు కనుగొనబడే వరకు శాత వాహన రాజవంశం మొదటి పాలకుడు చిముక నాణేలు నివేదించబడలేదు.
పురాణాలలో ఆయన పేరు సిముక, సింధూక, సిసుక, చిస్మాక. తదుపరి కాలం లో లిఖించబడిన నానేఘాట్‍ శాసనం, సిముకను శాతవాహన కులానికి చెందిన రానో సిముక శాతవాహనగా పేర్కొనడం గమనించదగ్గ విషయం. కౌశికి పుత్ర శతకని నాణేలు రాజు పేరును కొచికిపుత్ర అని కూడా సూచిస్తాయి, తద్వారా ‘చ’ మరియు ‘శ’ పరస్పరం మార్చుకోబడగలవని సూచిస్తున్నాయి.
పురాణాల జాబితాలో చిముక పేరుతో కూడిన ఇతర శాతవాహన రాజు ఎవరూ లేరు లేదా స్థాపకునిగా ఇవ్వబడిన ఇతర పేర్లలో ఆయన పేరు లేదు. చిముకా మొదట తన వ్యక్తిగత పేరు మీద నాణేలను విడుదల చేశాడు, ఇది కోటలింగాల నుండి నాణేలను విడుదల చేసిన ప్రారంభ స్థానిక పాలకులందరి ఆచారం. శాత వాహన ఇంటి పేరు అతని వ్యక్తిగత పేరును అనుసరించింది. నాణేలపై పూర్తి పేరు ‘‘రానో సిరి చిముక శాతవాహన’’ అని రాయబడిందనేది నిజం.


ఆయన తన వ్యక్తిగత పేరు మీద నాణేలను కొద్దికాలం మాత్రమే విడుదల చేసి ఉంటారు. తన ఆధిపత్యాన్ని విస్తరించి ఇతర ప్రాంతాలను స్వాధీనం చేసుకున్న ప్పుడు, ‘‘సిరి శాతవాహన’’, రాణో సిరి శాతవాహన, రాణో సిరి సాధవాహన పేర్ల తో నాణేలను విడుదల చేసినట్లు తెలుస్తోంది. అలాంటి నాణేలు కోటలింగాలలో మాత్రమే కాకుండా ధూళికట్ట, పెద్దబంకూరు, కొండాపూర్‍, మహారాష్ట్రలోని ఇతర ప్రదేశాలలో కూడా లభించాయి. శాతవాహన కుటుంబానికి చెందిన ఏ రాజును కూడా శాతవాహనుడు అనే పేరుతో పురాణాలు ఏవీ పేర్కొనలేదు కాబట్టి శాత వాహన రాజు నాణేలు చిముకకు చెందినవని నిర్ధారించవచ్చు.
పురాణాల ప్రకారం పద్దెనిమిది సంవత్సరాలు పాలించిన ఆయన సోదరుడు క•ష్ణుడు చిముకను అనుసరించాడు. కోటలింగాల వద్ద క•ష్ణుడి నాణెం ఏదీ కనుగొనబడలేదు. ఆయన నాణేలు చాలా అరుదు. క•ష్ణుని వారసుడు శాతకర్ణి × చాలా ప్రజాదరణ పొందిన పాలకుడయ్యాడు. శాతకర్ణి × ఎంత ప్రజాదరణ పొందాడు అంటే, అతని వారసులు చాలా మంది తమను గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి, స్కంద శాతకర్ణి, విజయ శాతకర్ణి, గౌతమీపుత్ర యజ్ఞ శాతకర్ణి వంటి శాతకర్ణి పేరుతో పిలుచుకున్నారు.


It may be worth noting that no ruler after Chimuka called himself as Satavahana or Sadavahana. The ruler who succeeded Satakarni was Satasa or Satisri. Satakarni II followed Satasri and some Satakarni coins of different fabric may belong to him.


చిముక తర్వాత ఏ పాలకుడూ తనను శాతవాహనుడు లేదా శాదవాహన అని పిలుచుకోవడం గమనించదగ్గ విషయం. శాతకర్ణి తర్వాత వచ్చిన పాలకుడు శాతస లేదా శాతశ్రీ. శాతశ్రీ తరువాత శాతకర్ణి ×× అధికారంలోకి వచ్చాడు. వివిధ రకాలైన కొన్ని శాతకర్ణి నాణేలు అతనికి చెందినవి కావచ్చు.
శాతకర్ణి నాణేలను ఒకదాని నుండి మరొకటి వేరు చేయడం చాలా కష్టం. శాతకర్ణి ×× తరువాత శాతవాహన రాజులు కోటలింగాల, ధూళికట్ట, పెద్దబంకూరు నుండి తరలి వెళ్లినట్లు అనిపించింది, అయితే కొందరు మెదక్‍ జిల్లాలోని కొండాపూర్‍లో ఉన్నారు. తర్వాత కోటలింగాల వద్ద మహాతలవరులు, మహాసేనాపతిలు, సెబకులు వచ్చారు.
గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి కుమారుడైన వాసిసిపుత్ర పులుమావి కొండాపూర్‍తో పాటు కోటలింగాలను తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్నట్లు నాణేక ఆధారాల ఆధారంగా తెలుస్తోంది. వాసిస్తిపుత్ర శాతకర్ణి తర్వాత శాతవాహనులు కోటలింగాలను విడిచిపెట్టినట్లు అనిపిస్తోంది, తద్వారా కోటలింగాల అద్భుతమైన కాలం ముగిసింది.


పురాణాలు, సాహిత్య రచనలు, శాసనాల సాక్ష్యం ద్వారా లేవనెత్తిన వివాదాలకు కోటలింగాల నాణేలు ముగింపు పలికి శాతవాహనుల చరిత్ర యొక్క చుట్టలను విప్పినట్లు చెప్పవచ్చు. ఈ నాణేలు నిజానికి, చరిత్రలోని చీకటి మూలలను ప్రకాశింపజేసే వెలుగుదివ్వెల వలె ఉన్నాయి. ఇవి శాతవాహన రాజవంశం స్థాపకుడు, అతని తర్వాత వచ్చిన వారి గుర్తింపును స్థాపించాయి. వారి మారుతున్న ఉనికితో పాటు, ఇప్పటివరకు తెలియని శాతవాహనుల పూర్వ కాలం నాటి పాలకులను వీక్షించేందుకు వీలు కల్పించాయి. పూర్వ కాలంలో ఉత్తర భారతదేశాన్ని చుట్టుముట్టిన మౌర్య, కుషాన్‍ సామ్రాజ్యాలకు తన వైభవం, శక్తి, పరిధితో పోటీగా ఉండింది ఈ రాజవంశం.


సారాంశం

తెలంగాణలో కోటలింగాలలో ఉన్న ఏకైక శాతవాహన పూర్వ క్షేత్రం ప్రత్యేకత కరీంనగర్‍కు ఉంది. కోటలింగాలతోపాటు ఉన్న మరో రెండు శాతవాహన స్థలాలు పెద్దబంకుర్‍ మరియు ధూళికట్ట. ఈ జిల్లాలో ఇలాంటి స్థలాలు మరిన్ని ఉండవచ్చు. మెదక్‍ జిల్లాలోని కొండాపూర్‍, ఫణిగిరిలో మరో రెండు శాతవాహన స్థలాలు ఉన్నాయి. శాతవాహనుల అనంతర ప్రదేశం నాగార్జునకొండలో ఉంది, ఇది ఇక్ష్వాకు రాజులకు చెందినది.
శాతవాహన చరిత్రలోని ప్రతి అంశం వివాదాస్పదంగా ఉంది, అయితే కోటలింగాల నాణేలు శాతవాహన పాలన కోటలింగాల వద్ద ప్రారంభమైందని నిరూపించాయి. స్థానిక పాలకుడు సమగోప తరువాత వారు అధికారంలోకి వచ్చారు. శాతవాహనులు కోటలింగాల నుండి పాలించిన సమగోప యొక్క భ•త్యులు లేదా సేవకులు. పైన వివరించిన నాణేల నిధులతో పాటు కరీంనగర్‍లో వివిధ రాజవంశాలకు చెందిన అనేక ఇతర నాణేలు కనుగొనబడ్డాయి. వీటిని హైదరాబాద్‍లోని స్టేట్‍ మ్యూజియంలో ఉంచారు. ఇవి తెలుగు జాతి చరిత్రకు ఎంతగానో జోడించబడ్డాయి.

  • డా।। దెమె రాజారెడ్డి,
    ఎ : 9848018660

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *