భారతదేశపు అతిపెద్ద రైల్వే స్టేషన్‍ ఛత్రపతి శివాజీ టెర్మినస్‍

2004లో ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశంగా గుర్తింపు


ఇది ప్రపంచంలోని మొదటి పది రైల్వే స్టేషన్లలో ఒకటి. దీన్ని నిర్మించి 135 సంవత్సరాలు అవుతుంది. ఏదైనా పెద్ద ప్రకృతి వైపరీత్యం సంభవించకపోతే మరో 500 లేదా 1000 సంవత్సరాలు ఈ నిర్మాణం చెక్కు చెదరకుండా ఉంటుంది. ప్రపంచ వేదికపై దాని స్థాయి ఏమైనప్పటికీ, ఛత్రపతి శివాజీ టెర్మినస్‍ ముఖ్యంగా చాలా మంది ముంబైవాసులకు, ఒక రవాణా కేంద్రం. ప్రజలు సబర్బన్‍ లేదా సుదూర రైళ్లలో ఎక్కి లేదా దిగి వారి గమ్యస్థానాలకు చేరుకుంటారు.


బొంబాయి గవర్నర్‍, సర్‍ బార్టిల్‍ ఫ్రెరే కోటను పడగొట్టి, ప్రజా భవనాల సమూహానికి గదిని నిర్మించాడు. ఇవి 1860 నుండి 1900 వరకు నిర్మించబడ్డాయి. బొంబాయి మున్సిపల్‍ కార్పొరేషన్‍ భవనం, సర్‍ ఒఒ స్కూల్‍ ఆఫ్‍ ఆర్ట్, బొంబాయి విశ్వవిద్యాలయం, హైకోర్టు, పశ్చిమ రైల్వే కార్యాలయాలు, జనరల్‍ పోస్ట్ ఆఫీస్‍. వాస్తవానికి విక్టోరియా టెర్మినస్‍ -దీనిని ‘వీటీ’ అని కూడా పిలుస్తారు.


అనుకూలమైన సౌందర్యం గోతిక్‍ పునరుద్ధరణ, ఇది ఇంగ్లాండ్‍లో అప్పటి ఫ్యాషన్‍గా ఉంది. అయితే బొంబాయిలోని వాస్తుశిల్పులు, బిల్డర్లు, భారతీయ హస్తకళాకారులు, వస్తువులు, మూలాంశాలు, వాతావరణంతో కలిసి పని చేయాల్సి వచ్చింది. ఫలితంగా ‘బాంబే గోతిక్‍’ అని పిలవబడే ఒక శైలి ఉంది.


విక్టోరియా టెర్మినస్‍ను ఆర్కిటెక్ట్ ఊగి స్టీవెన్‍ రూపొందించారు. పది సంవత్సరాలకు పైగా నిర్మించి 1887లో ప్రారంభించారు. బయటి నుండి దాని మూడు అంతస్తులు స్పైర్లు, టర్రెట్‍లు, గోపురాలు, గేబుల్స్తో కూడి చాలా గంభీరంగా కనిపిస్తుంది. భవనం పూల, జంతువుల నమూనాలతో భారీగా అలంకరించబడింది. బ్రిటీష్‍ వారి వలస నగరాల కోసం కోరిన గొప్ప, ఆధునిక గుర్తింపు ఈ కేథడ్రల్‍లో స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది. స్టేషన్‍ కేంద్ర గోపురం పైన 14 అడుగుల ఎత్తు గల ప్రగతి విగ్రహం ఉంటుంది.
స్టేషన్‍ ప్రతిరోజు ప్రయాణికులతో కిక్కిరిసి పోతుంది. ఇసుక వేస్తే రాలనంతగా, నగర నిర్మాణం కూడా కనిపించకుండా ఉండేట్లు ప్రయాణిస్తుంటారు. విక్టోరియా టెర్మినస్‍ అధి కారికంగా 1996లో ఛత్రపతి శివాజీ టెర్మినస్‍గా పేరు మార్చబడింది.


బొంబాయి: 1850-60
విక్టోరియన్లు 1888లో బొంబాయిలో ఛత్రపతి శివాజీ టెర్మినస్‍ (గతంలో విక్టోరియా టెర్మినస్‍)ను నిర్మించినప్పుడు, వారు శాశ్వతత్వం కోసం చూస్తున్నారని వాస్తు చరిత్రకారుడు క్రిస్టోఫర్‍ డబ్ల్యూ లండన్‍ తెలిపారు. భారతదేశ కళలు, సంస్కృతులు, వారసత్వంపై ఒక ఇంటర్వ్యూలో ఆయన చెప్పారు. ‘రోమన్‍ సామ్రాజ్యంలో ఏమి జరుగుతుందో, పురావస్తు త్రవ్వకాల ద్వారా రోమ్‍లో ఏమి జరుగుతుందో వారికి బాగా తెలుసు. వారు తమను తాము ఒక రిపబ్లిక్‍గా భావించి ఉండాలి. బ్రిటిష్‍ సామ్రాజ్యంలో కూడా అదే విధమైన పనులు చేస్తున్నారు. ఇక్కడ లండన్‍ సామ్రాజ్యం అంతరించిన తర్వాత కూడా దాని .దృశ్య చిహ్నాలుగా పనిచేసే నిర్మాణ మైలురాళ్లను నిర్మించే చర్యను ఇది సూచిస్తుంది. దక్షిణ ముంబైలోని ఫోర్ట్ ప్రాంతంలో, భారతదేశంలోని బ్రిటీష్‍ పాలనను గుర్తుచేసే అటువంటి భవనాలను చూస్తారు. వాటిలో ఛత్రపతి శివాజీ టెర్మినస్‍ ఒకటి. సాంకేతికంగా చెప్పాలంటే, మన కాలానికి ఇంటర్నెట్‍ అంటే 19వ శతాబ్దానికి రైల్వేలు ఉన్నాయి. మరింత ప్రత్యేకంగా వారు బాంబే నౌకాశ్రయం, సూయజ్‍ కెనాల్‍ ద్వారా భారతదేశం యొక్క లోతట్టు ప్రాంతాలను ఐరోపాకు అనుసంధానించారు. తద్వారా వస్తువులు, ముడి పదార్థాల వాణిజ్యాన్ని సులభతరం చేశారు.


విక్టోరియా టెర్మినస్‍: 1878-88

విక్టోరియా టెర్మినస్‍ జిఐపిఆర్‍ యొక్క ప్రధాన కార్యాలయంగా, 1878 నుండి 1888 వరకు పది సంవత్సరాల కాలంలో దాని రైలు నెట్‍వర్క్కు టెర్మినస్‍గా నిర్మించబడింది. ఇది చివరి మధ్యయుగ ఇటాలియన్‍ నమూనాల ఆధారంగా హై విక్టోరియన్‍ గోతిక్‍ (గోతిక్‍ రివైవలిస్ట్) శైలిలో తయారు చేయబడింది. యునెస్కో వెబ్‍సైట్‍ ప్రకారం, ‘ఈ శైలి యూరోపియన్‍, భారతీయ అభిరుచికి ఆమోదయోగ్యమైనది. ఎందుకంటే ఇది ఉపఖండంలోని మొఘల్‍, హిందూ వాస్తుశిల్పంతో దాని రంగు, అలంకార వినియోగంలో అనుకూలంగా ఉంటుంది. స్కైలైన్‍, టర్రెట్‍లు, పాయింటెడ్‍ ఆర్చ్లు, విపరీతమైన గ్రౌండ్‍ ప్లాన్‍ సంప్రదాయ భారతీయ ప్యాలెస్‍ ఆర్కిటెక్చర్‍కు దగ్గరగా ఉన్నాయి.’ విక్టోరియా టెర్మినస్‍ దాని ప్రధాన ఓడరేవు నగరంలో ‘వాణిజ్య సామ్రాజ్యం కోసం ఒక రకమైన కాపిటల్‍ భవనం’ మాత్రమే కాదు. బ్రిటానియా యొక్క ఆధిపత్యం, ఘనతను ‘అలలను పాలించే’ మరింత ముఖ్యంగా, ‘భవనం‘ కూడా. సామ్రాజ్యం యొక్క సాంకేతిక విజయం-భారతదేశానికి రైల్వే పరిచయం (మెహోత్రా, ద్వివేది 1996:11). విటి యొక్క గోపురం శిఖరం వద్ద నిలబడి ఉన్న విగ్రహం పోగ్రెస్‍గా ఉండటంలో ఆశ్చర్యం లేదు. ఆమె ఎత్తిన చేతిలో మండుతున్న టార్చ్, ఆమె వైపు చక్రం పట్టుకుంది.


విక్టోరియా టెర్మినస్‍
విక్టోరియా టెర్మినస్‍ని 1860ల నుండి బొంబాయిలో నిర్మించిన గోతిక్‍ రివైవల్‍ భవనాల నుండి వేరుచేసేది దాని గోపురం. ఈ భవనాలలో చాలా వరకు టవర్లు, టర్రెట్‍లు, స్పైర్‍లు ఉన్నాయి. గోతిక్‍ ఆర్కిటెక్చర్‍లో విలక్షణమైన లక్షణాలు ఉన్నాయి. కానీ దేనిలోనూ గోపురం లేదు. బొంబాయిలోని గోతిక్‍ పునరుజ్జీవన భవనాలలో ఇది బహుశా అత్యంత అలంకరించ బడినది. దాని వైభవం స్థానిక జనాభాతో పాటు బ్రిటిష్‍ నిర్వా హకులు, సైనికులలో విస్మయాన్ని కలిగించేలా ఉంది. దీని స్థానం వ్యూహాత్మకమైనది. దీని పశ్చిమాన అధికారిక ప్రభుత్వ భవనాలు ఉన్నాయి. దాని వెనుక రేవులు మరియు నౌకాశ్రయం ఉన్నాయి. దక్షిణాన క్రాఫోర్డ్ మార్కెట్‍, నివాస పరిసరాలను కలిగి ఉంది. నౌకాశ్రయం యొక్క సామీప్యం వాణిజ్యాన్ని సులభతరం చేసింది. స్టీమ్‍షిప్‍ల నుండి రైల్వే లైన్‍కు వస్తువులను బదిలీ చేయడమే కాక ఇది బ్రిటీష్‍ సైనికులు, నిర్వాహకులను సులభంగా తరలించడానికి సహాయపడింది. వారు ఉపఖండంలోని వివిధ ప్రాంతాలకు బాంబే నౌకాశ్రయంలో దిగారు. విక్టోరియా టెర్మినస్‍ బ్రిటీష్‍ సామ్రాజ్యం యొక్క ఆధునికతను, రైల్వేల ఇంజనీరింగ్‍ పరాక్రమాన్ని సూచిస్తుంది. పై అంతస్తులను బుర్జోర్జీ రుస్తోమ్‍జీ మిస్త్రీ అండ్‍ కంపెనీ అనే స్థానిక సంస్థ నిర్మించింది.


ఛత్రపతి శివాజీ టెర్మినస్‍-1996
విక్టోరియా టెర్మినస్‍ నిర్మించిన 108 సంవత్సరాల తర్వాత 1996లో, మరాఠా యోధుడు రాజు శివాజీ (1627/30-1680) పేరు మీద ఛత్రపతి శివాజీ టెర్మినస్‍గా మార్చ బడింది. మహారాష్ట్రలోని శివసేన-భారతీయ జనతా పార్టీ నేతృత్వంలోని రాష్ట్ర ప్రభుత్వం బొంబాయి పేరును ముంబైగా మార్చిన కొన్ని వారాల తర్వాత ఇది జరిగింది. అప్పటి కేంద్ర రైల్వే మంత్రి, భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‍కు చెందిన సురేష్‍ కల్మాడీ తీసుకున్న నిర్ణయం ఫలితంగా వీటీ (విక్టోరియా టెర్మినస్‍) (ఛత్రపతి శివాజీ టెర్మినస్‍) సీఎస్‍టీ అయింది. వీటీ పేరు మార్చడం అనేది శివసేన -బిజెపి కలయిక, కాంగ్రెస్‍ మధ్య రాజకీయ ఏకపక్ష ఆటలో ఒక సంఘటన మాత్రమే అని వ్యాఖ్యాతలు వ్యాఖ్యానించారు. పేరు మార్పుకు ఆధారమైన రాజకీయాలు ఏమైనప్పటికీ, దాని ప్రభావం రైల్వే చరిత్రకారుడు ఎఈ పట్వర్ధన్‍ యొక్క ఈ వ్యాఖ్యలో ఉత్తమంగా వ్యక్తీకరించబడింది. ‘ఒక వ్యక్తి యొక్క పేరు వలె స్టేషన్‍ పేరు కూడా చెరగని గుర్తింపు చిహ్నం. దానిని మార్చడం ఒక విధంగా మన చరిత్ర భావాన్ని మారుస్తుంది. ‘వీటీ’ అనే పేరు ఇప్పటికీ నగరంలోని చాలా మంది వ్యక్తుల జ్ఞాపకార్థం చిరస్థాయిగా నిలిచిపోయింది. సీఎస్‍టీ జనాదరణ పొందుతున్నప్పుడు, ప్రజల జ్ఞాపకాలు వీటి నుండి తొలగించడానికి కనీసం మరో తరం పట్టవచ్చు.


ఛత్రపతి శివాజీ మహరాజ్‍ టెర్మినస్‍కు అంత ప్రత్యేకత ఏమిటి..? గోల్డ్ సర్టిఫికేషన్‍ రావడానికి కారణం ఏమిటి.?
దేశ వ్యాప్తంగా లక్షలాది మందిని గమ్యస్థానాలకు చేరుస్తూ రవాణాలో ఓ కీలక పాత్ర పోషిస్తోంది రైల్వే శాఖ. దేశంలో ఒక్కో రైల్వే స్టేషన్‍కు ఒక్కో ప్రత్యేకత
ఉంటుంది. ఇక మహారాష్ట్రలోని ఛత్రపతి శివాజీ మహారాజ్‍ టెర్మినస్‍కు ఉన్న ప్రత్యేకతలే ఆ స్టేషన్‍కు గోల్డ్ సర్టిఫికేషన్‍ వచ్చేలా చేశాయి. సెంట్రల్‍ రైల్వే ఆధ్వర్యంలో నడిచే రైల్వే స్టేషన్‍.. అత్యాధునిక హంగులతో పాటు పర్యా వరణానికి మేలు చేసేలా, ప్రయాణికులకు అన్ని విధాల సౌకర్యాలు కల్పిస్తోంది. కాన్ఫడరేషన్‍ ఆఫ్‍ ఇండియా ఇండస్ట్రీ ఇచ్చిన రేటింగ్స్ ప్రకారం మహారాష్ట్రలో గోల్డ్ సర్టిఫికేషన్‍ పొందిన మొదటి రైల్వే స్టేషన్‍గా నిలిచింది.


ఛత్రపతి శివాజీ మహరాజ్‍ టెర్మినస్‍కు ఉన్న ప్రత్యేతలు
  • వాహనాల పార్కింగ్‍ ప్రదేశంలో ఛార్జింగ్‍ పాయింట్లను ఏర్పాటు చేశారు. ఎలక్ట్రిక్‍ వాహనాల వినియోగాన్ని పెంచేందుకు చర్యలు చేపడుతోంది.
  • మొత్తం స్టేషన్‍లో15 శాతం చెట్లు, చిన్న చిన్న పార్కులు, లాక్‍ను ఏర్పాటు చేశారు. వీటన్నింటని ఆర్గానిక్‍ పద్దతుల్లో పెంచుతున్నారు.
  • స్టేషన్‍లో మొత్తం 100 శాతం ఎల్‍ ఎల్‍ఈడీలను అమర్చారు.
  • సీనియర్‍ సిటిజన్లు, దివ్యాంగుల కోసం రైల్వే స్టేషన్‍లో ప్రత్యేక ఏర్పాట్లు చేశారు.
  • ప్రతి చోట బీఎల్‍ బీఎల్‍డీసీ, హెచ్‍వీఎల్‍ఎస్‍ ఫ్యాన్స్ను అమర్చారు.
  • స్టేషన్‍లో ఉన్న వివిధ కార్యా లయాలు, వెయిటింగ్‍ హాళ్లలో ఎక్కువ సెన్సార్లు ఉపయోగించారు.
  • ఎలివేటర్లు, ప్లాట్‍ఫామ్‍లు, స్టేషన్‍ ఏరియా, ట్రాక్స్, రూఫ్‍ టాప్‍లు, పార్కింగ్‍ ప్రాంతం, వెయిటింగ్‍ హాల్‍, షట్టర్స్, ఇతర వాటిని శుభ్రం చేసేందుకు మెషీన్లను ఏర్పాటు చేశారు.
  • స్టేషన్‍లో శుభ్రం చేయడానికి బయో డీగ్రేడబుల్‍, ఎకో ఫ్రెండ్లీ కెమికల్స్ను మాత్రమే ఉపయోగిస్తారు.
  • స్టేషన్‍లో మొత్తం 245 కిలోవాట్ల సోలార్‍ ప్యానల్స్ను ఏర్పాటు చేశారు.
  • వైఫై, పర్యాటక సమాచారం, అటోమేటివ్‍ టికెట్‍ వెండింగ్‍ మెషీన్ల, ఫార్మసీ, వైద్య సదుపాయం, ఆహారం ఇలా ఎన్నో రకాల సదుపాయాలు కల్పించారు. అలాగే పర్యావరణానికి హాని చేసే ప్లాస్టిక్‍ బ్యాగులను వినియోగించవద్దని రైల్వే స్టేషన్‍లలో ప్రకటనలు కనిపిస్తాయి.


యునెస్కో వరల్డ్ హెరిటేజ్‍ సైట్‍ -2004

2004లో యునెస్కో ఛత్రపతి శివాజీ టెర్మినస్‍ను ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశంగా ప్రతిపాదించింది. సెంట్రల్‍ రైల్వే (గ్రేట్‍ ఇండియా పెనిన్సులా రైల్వే స్వాతంత్య్రం వరకు) యొక్క ప్రధాన కార్యాలయాన్ని కలిగి ఉన్న చారిత్రాత్మక భవనం, టెర్మినస్‍లోని అసలు ప్లాట్‍ఫారమ్‍లు 1-4 ప్రపంచ వారసత్వంగా ప్రదానం చేయబడ్డాయి. సైట్‍ స్థితి. సీఎస్‍టీ అనేది ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశాల జాబితాలోని కొన్ని స్మారక చిహ్నాలలో ఒకటి. ప్రతిరోజూ దాదాపు 3.5 మిలియన్ల మంది ప్రజలు దీనిని ఉపయోగిస్తున్నారు. దాదాపు 3,500 మంది వ్యక్తులు స్టేషన్‍ లో, సెంట్రల్‍ రైల్వే యొక్క పరిపాలనా కార్యాలయాలలో పని చేస్తున్నారు. నామినేషన్‍ ఫైల్సెంట్రల్‍ రైల్వే తరపున ఇండియన్‍ నేషనల్‍ ట్రస్ట్ ఫర్‍ ఆర్టస్ అండ్‍ కల్చరల్‍ హెరిటేజ్‍ ముంబై చాప్టర్‍ ద్వారా వరల్డ్ హెరిటేజ్‍ సైట్‍ అప్లికేషన్‍ తయారు చేయబడింది. కన్సర్వేషన్‍ ఆర్కిటెక్ట్ వికాస్‍ దిలావారి నేతృత్వంలోని ఇంటాక్‍ బృందం సీఎస్‍టీ భవనం, టెర్మినస్‍ చరిత్రను డాక్యుమెంట్‍ చేసింది. దాని పరిరక్షణ యొక్క తక్షణ అవసరాన్ని హైలైట్‍ చేసింది.


సీఎస్‍టీ భవిష్యత్తును పరిశీలిస్తోంది

కొన్ని సంవత్సరాలలో, రైల్వేలు ఈ ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశం యొక్క బఫర్‍ జోన్‍లో సీఎస్‍టీ, దాని చుట్టూ నిర్మించబడే కొత్త మౌలిక సదుపాయాల ప్రాజెక్టులను ప్రతిపాదించింది. వీటిలో ముంబై మెట్రో లైన్‍ ఐఐఐ ఉన్నాయి. ఇందులో సీఎస్‍టీ వద్ద ప్రతిపాదిత భూగర్భ మెట్రో కోసం స్టేషన్‍ ఉంటుంది. సీఎస్‍టీ -పన్వెల్‍ ఫాస్ట్ కారిడార్‍, సీఎస్‍టీ నుండి ప్రతిపాదిత నవీ ముంబై అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయానికి వెళ్లే ఎలివేటెడ్‍ రైలు మార్గం. ఈ ప్రాజెక్టులు ఏవీ ఇంకా ప్రారంభించ బడలేదు. ఈ చారిత్రాత్మక ప్రదేశం జాగ్రత్తగా సంరక్షించబడిందని, ఈ ప్రాజెక్టుల నిర్మాణ పనుల ద్వారా ఏ విధంగానూ ముప్పు వాటిల్లకుండా ఉండేలా రైల్వేలు శిక్షణ పొందిన పరిరక్షణ వాస్తుశిల్పులతో కలిసి పనిచేస్తాయా అనే దాని గురించి సందేహాలు ఉన్నాయి.


‘సీఎస్‍టీ ప్రపంచ స్థాయి రైల్వే స్టేషన్‍’గా అభివృద్ధి చేసేందుకు సెంట్రల్‍ రైల్వే 2005 నుండి ప్రణాళికలు వేస్తోంది. ముంబై హెరిటేజ్‍ కన్జర్వేషన్‍ కమిటీ మరియు హెరిటేజ్‍ అధికారులతో మూడేళ్లపాటు చిక్కుల్లో పడిన ప్రతిపాదిత ప్రాజెక్ట్ టెర్మినస్‍లో సౌకర్యాలు, సేవలను పెంచడమే కాకుండా సీఎస్‍టీ చుట్టూ
ఉన్న రైల్వే భూమిని వాణిజ్యపరంగా అభివృద్ధి చేస్తుంది. సీఎస్‍టీ యొక్క పొరుగు బఫర్‍ జోన్‍లలో వాణిజ్య హబ్‍ ప్లాన్‍ చేయబడింది. తూర్పున వాడి బందర్‍, పీడీమెల్లో రోడ్‍, పశ్చిమాన మెట్రో సినిమా, దక్షిణాన సీఎస్‍టీ బస్‍ డిపో ఉన్నాయి. ఈ హబ్‍లో ఆకాశ హర్మ్యాలు, హోటళ్లు, కార్యాలయాలు, షాపింగ్‍ కాంప్లెక్స్లు మొదలైనవి ఉంటాయి. ఇది యునెస్కో వరల్డ్ హెరిటేజ్‍ సైట్‍ మార్గదర్శకాలను నేరుగా ఉల్లంఘించినందున ప్రాజెక్ట్ 2015 వరకు నిలిచిపోయింది.


రైలు నెట్‍వర్క్లు ఇప్పటికే అధిక భారంగా ఉన్న నగరంలో మరింత మెరుగైన రైలు సేవలు, కనెక్షన్‍లను ముంబై పౌరులు అభినందిస్తారు. కానీ సీఎస్‍టీని ‘ప్రపంచ స్థాయి స్టేషన్‍’గా మార్చినట్లయితే, ఇది ఎంత ఖర్చుతో జరుగుతుంది? కొత్తది పాతదాని ఖర్చుతో రాదు. ఈ నగరం చారిత్రాత్మక ఫాబ్రిక్‍ యొక్క ఐకాన్‍. వలసవాద చరిత్రలను తుడిచివేయకూడదు. వాటి స్థానంలో నేటివిస్ట్ చరిత్రలు ఉండకూడదు. నగరం దాని పాత స్వభావాన్ని కోల్పోకూడదు. ముంబై విషయానికి వస్తే, సీఎస్‍టీ, బ్రిటీష్‍ కాలం నాటి గోతిక్‍ రివైవల్‍ భవనాలు నగర చరిత్రలో ఒక ముఖ్యమైన అధ్యాయం గురించి తెలుపుతాయి.


-సువేగా,
ఎ : 9030 6262 88

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *