భారతీయ మెటల్‍ క్యాస్టింగ్‍ యొక్క అత్యుత్తమ సంప్రదాయాల్లో ఒకటి బీద్రి. హైదరాబాద్‍కు సుమారుగా 145 కి.మీ దూరంలో, బహమని, బీదరీ సామ్రాజ్యాల రాజధానిగా ఉన్న బీదర్‍ నగరంలో మొదటగా ఈ కళ రూపుదిద్దుకుంది. ఈ కళ మూలాలు ఎక్కడో ఇంకా తేలనప్పటికీ, ఇస్లామిక్‍ ప్రపంచంలో ఇది పరిపూర్ణతను సం తరించుకుంది. అక్కడి నుంచి అది దక్షిణ భారతదేశానికి చేరుకుంది. దక్కన్‍ పాలకులు ఈ కళను పెంచి పోషించారు. ఈ మెటల్‍ వర్క్ శైలి, డెకొరేటివ్‍ ఎలిమెంట్స్ రెండూ కూడా హిందూ, ముస్లిం హస్త కళాకారుల స్థానిక సంప్రదాయాలు, హస్తకళానైపుణ్యాలచే ప్రభావిత మయ్యాయి. ముస్లింలు ఈ కళను బాగా ఆదరించి పెంచి పోషించారు. అత్యున్నత స్థాయి హస్తకళానైపుణ్యం బీద్రీ కళలో కనిపిస్తుంది.
కొన్ని దశాబ్దాల క్రితం క్షీణించిన ప్రపంచ ప్రఖ్యాత కళాత్మక మెటాలిక్‍ వర్క్ (బిద్రీ హస్తకళ) ప్రస్తుతం అనేక వినూత్న డిజైన్లు, కొత్త నమూనాలను ప్రవేశపెట్టిన తర్వాత పునరుద్ధరణ మార్గంలో ఉంది. ఈ డిజైన్లు తాజా ఇల్లు, జీవనశైలి అవసరాలు, అంతర్గత ప్రదేశాలకు అనుగుణంగా భారతీయ నుండి అంతర్జాతీయ థీమ్‍లను సూచిస్తాయి. భారతదేశంలోని కర్ణాటక రాష్ట్రంలోని బీదర్‍, తెలంగాణలోని హైదరాబాద్‍ బిద్రివేర్‍కు ప్రసిద్ధ కేంద్రాలు. భారతదేశంలోని కొన్ని ఇతర కేంద్రాలలో కూడా ఇది ఆచరణలో ఉంది. అద్భుతమైన కళాఖండాల కారణంగా, బిడ్రివేర్‍ భారతదేశ హస్తకళల మార్కెట్‍ నుండి ఒక ముఖ్యమైన ఎగుమతి హస్తకళ వస్తువుగా పరిగణించ బడుతుంది. అలానే సంపదకు విలువైన చిహ్నంగా పరిగణించ బడుతుంది..
బిద్రీ అనేది ఒక లోహ కళ. ఇది నల్లని వస్తువులపై బంగారు, వెండి తీగల అల్లిక ద్వారా చేసే కళ. ఇది ప్రధానంగా బీహార్‍లో ప్రారంభమైనా తరువాత తెలంగాణలోని హైదరాబాద్‍కు విస్తరించింది. ఈ కళకు భారతదేశం భౌగోళిక గుర్తింపు లభించింది. బిద్రి సామానుకు తెలంగాణలోని హైదరాబాద్‍ ప్రసిద్ధి చెందింది.
ప్రత్యేకమైన కళాకృతిని మొదట పెర్షియన్‍ కళాకారులు బహుమతిగా ఇచ్చారు. పర్షియా నుండి నైపుణ్యం కలిగిన బిద్రీ కళాకారులు బీదర్‍కు వచ్చి రాజ కుటుంబాల కోసం కళాఖండాలను రూపొందించడానికి బిద్రీ కళాకారులకు శిక్షణ ఇచ్చారు. కళ్లను కట్టిపడేసే మొఘల్‍ మూలాంశాలు క్రాఫ్ట్ యొక్క సాంప్రదాయిక కోణాన్ని మార్చకుండా కళాత్మకంగా చెక్కబడ్డాయి. హైదరాబాద్‍లో మార్కెటింగ్‍, ఎగుమతి అవకాశాలు ఎక్కువగా ఉన్నందున హస్తకళాకారులు బీదర్‍ నుండి వలస వచ్చారు.
చరిత్ర
బిద్రీవేర్‍ అనేది ప్రఖ్యాత మెటల్‍ హస్తకళ, ప్రస్తుతం కర్ణాటకలో ఉన్న బీదర్‍ నుండి దాని పేరు వచ్చింది. ఇది బహమనీ సుల్తానుల పాలనలో 14వ శతాబ్దంలో ఉద్భవించిందని నమ్ముతారు. కాబట్టి ‘బిడ్రివేర్‍’ అనే పదం బీదర్‍ ప్రాంతం పేరు పెట్టబడిన ప్రత్యేకమైన మెటల్‍వేర్‍ తయారీని సూచిస్తుంది. 14-15 శతాబ్దాలలో బహమనీ సుల్తానులు బీదర్‍ను పాలించారు. బిడ్రివేర్‍ను మొదట ప్రాచీన పర్షియాలో అభ్యసించారు. తర్వాత దానిని ఖ్వాజా మొయినుద్దీన్‍ చిస్తీ అనుచరులు భారతదేశానికి తీసుకువచ్చారు. పెర్షియన్‍, అరబిక్‍ సంస్కృతుల మిశ్రమం కారణంగా కళారూపం అభివృద్ధి చెందింది. స్థానిక శైలితో కలయిక తర్వాత, దాని స్వంత కొత్త, ప్రత్యేకమైన శైలి సృష్టించబడింది. 1947కి ముందు నిజాం హైదరాబాద్‍ రాష్ట్రంలో భాగమైన ఔరంగాబాద్‍లో హైదరాబాద్‍ నిజాం ఈ కళారూపాన్ని ప్రవేశపెట్టాడు.
మొదట ఈ కళ ఫర్షియా నుండి బహమనీ సుల్తానుల ద్వారా 14వ శతాబ్దంలో బీహారుకు చేరింది. బీహార్‍ పలు ప్రాంతాలలో అనేక మంది ఈ కళా కారులు వలసలు రావడం ద్వారా బీహార్‍లో ఈ కళను చేసే వారు అధికంగా ఉండేవారు. వారు హైదరాబాద్‍ నవాబుల వద్దకు ఈ వస్తువులు అమ్మకమునకు తీసుకు రావడం చేసేవారు. అలా మొదలైన వారి అమ్మకాలు అధికంగా ఉండటం వలన క్రమముగా హైదరాబాద్‍ చుట్టుప్రక్కల పలు ప్రాంతాలలో స్థిరనివాసాలు ఏర్పాటు చేసుకోవడ ద్వారా ఈ కళ హైదరాబాద్‍లో ఎక్కువగా అభివృద్ధి చెందింది.
తయారీ విధానం
బిద్రీ అనేది ఎనిమిది దశల పక్రియ. అవి మౌల్డింగ్‍, ఫైల్‍ ద్వారా సున్నితంగా చేయడం, ఉలి ద్వారా డిజైన్‍ చేసే పక్రియ. దాని తర్వాత ఉలి, సుత్తిని ఉపయోగించి చెక్కడం జరుగుతుంది. ఇక్కడ స్వచ్ఛమైన వెండి పొదగడం జరుగుతుంది. మట్టి, అమ్మోనియం క్లోరైడ్‍ను ఉపయోగించడం ద్వారా బఫింగ్‍, చివరకు ఆక్సీకరణం చేయడం ద్వారా ఇది మళ్లీ సున్నితంగా మార్చబడుతుంది. అందువల్ల బిడ్రివేర్‍ కాస్టింగ్‍ ద్వారా 1:16 నిష్పత్తిలో రాగి, జింక్‍ లోహాల మిశ్రమం నుండి తయారు చేయబడుతుంది.
బిద్రీ కళ ప్రధానంగా అలంకరణకు వాడు వస్తువులపై ఉంటుంది. కుందెలు, బొత్తములు, కుండలు, పాత్రలు వంటి వాటిపై చేస్తారు. వీటి తయారీకి కావలసిన ఒక రకమైన మట్టి ఎక్కువగా బీహార్‍ పరిసర ప్రాంతాలలో దొరుకుతుంది. కాపర్‍, జింక్‍ మిశ్రమంతో చేసిన లోహం మీద వెండి లేదా బంగారు తీగలను చొప్పిస్తూ వీటిని చేస్తారు. ద్రవరూపంగ ఉండే ఈ మిశ్రమాన్ని కావలసిన ఆకారంలోకి వచ్చేలా అచ్చులలో పోస్తూ చల్లార్చుతారు. తరువాత అవి నలుపు రంగుకు మారేలా కాపర్‍ సల్ఫేట్‍ పూత పూస్తారు. దానిమీద కావలసిన డిజైన్లు గీస్తారు. సన్నని సూదులతో డిజైన్‍ వెంబడి రంధ్రాలు చేస్తూ వాటి గుండా సన్నని వెండి తీగలను చొప్పిస్తూ అవి ఊడకుండా చిన్నగా సుత్తితో కొడుతూ గట్టిగా అతుక్కొనేలా చేస్తారు. ఆపై మళ్ళీ మొత్తంగా ఆ వస్తువులను సానబెడతారు. అప్పుడు నల్లని పొర ఊడిపోయి తెల్లని డిజైన్‍ మెరుస్తూ కనిపిస్తుంది. తరువాత ఆ కళాఖండము నల్లగా మెరిసేందుకు బీదర్‍ ప్రాంతాలలో దొరికే ఒకవిధమైన మట్టిని వాడుతారు. అమ్మోనియం క్లోరైడ్‍, కాపర్‍ సల్ఫేట్‍, నైట్రేట్‍ సోడియం, క్లోరైడ్‍, పొటాషియం నైట్రేట్‍ల మిశ్రమంతో ఈ మట్టిని కలిపి ఆ వస్తువులకు మొత్తంగా పూసి వాటిని వేడి చేస్తారు. ఆ మిశ్రమం వెండి, బంగారు తీగలను తప్ప మిగిలిన భాగాన్ని అంతటినీ నల్లగా మారుస్తుంది.
తయారీదారులు పూలు, ఆకులు, రేఖాగణిత నమూనాలు, శైలీకృత గసగసాల మొక్కలు, మానవ బొమ్మలు మొదలైన డిజైన్‍లను రూపొందిస్తారు. కొన్ని దేశాల్లో పెర్షియన్‍ గులాబీల రూపకల్పనకు, పవిత్ర ఖురాన్‍ నుండి అరబిక్‍ లిపిలోని భాగాలకు విపరీతమైన డిమాండ్‍ ఉంది. పాన్‍ హోల్డర్‍లు, హుక్కాలు, కుండీల తయారీకి అలాగే గిన్నెలు, ఆభరణాల పెట్టెలు, చెవిపోగులు, ట్రేలు మరియు ఇతర నగలు, షోపీస్‍ వస్తువుల తయారీకి కూడా
ఉపయోగించబడుతుంది.
లేపాక్షి ద్వారా ప్రభుత్వం అన్ని ఉత్పత్తులను మార్కెట్‍ చేస్తుంది.
-సువేగా,
ఎ : 9030 6262 88